پنی سیلین از آنتی بیوتیک هایی است که باعث ایجاد واکنش حساسیتی شدید به نام شوک آلرژیک در برخی افراد می شود. به همین علت متخصصان تاکید می کنند که آمپول پنی سیلین حتما باید در یک مرکز درمانی تزریق شود و از تزریق آن در منزل باید بشدت خودداری شود. همچنین پیش از تزریق آن ضروری است که تست پوستی انجام شود تا اگر بدن حساسیت نشان داد، از تزریق آن خودداری شود.
اما سوال اینجاست که چرا در مواردی حتی در کودکان شاهد تزریق آمپول پنی سیلین بدون انجام تست پوستی هستیم و حاصل این بی توجهی، بویژه در این گروه سنی چه می تواند باشد.
دکتر فریبا شیروانی، متخصص اطفال در گفت و گو با جام جم در پاسخ می گوید: عواملی که در حساسیت به پنی سیلین نقش دارد معطوف به سن افراد می شود و بر این اساس، این نوع حساسیت بین دوازده تا چهل و نه سالگی بیشترین شیوع را دارد. به بیان دیگر، احتمال بروز شوک حساسیتی ناشی از تزریق پنی سیلین در سنین زیر 12 سال بسیار کم است. به همین دلیل، انجام تست پوستی پیش از تزریق پنی سیلین در سنین زیر 12 سال در صورت وجود نداشتن سابقه آلرژی در فرد و خانواده وی لازم نیست.
این فوق تخصص بیماری های عفونی توضیح می دهد: در روش خوراکی حساسیت کمتری نسبت به روش تزریقی وجود دارد و به همین دلیل بیشتر به کودکان زیر 12 سال پنی سیلین خوراکی تجویز می شود. گرچه نباید فراموش کرد که اگر تست پنی سیلین بدرستی انجام شود یعنی این دارو ابتدا بسیار رقیق و سپس تزریق شود، احتمال بروز شوک آلرژی از بین می رود.
همچنین نباید از خاطر برد که اگر بیماری به داروی دیگری حساس است زمینه حساسیت در او وجود دارد و ممکن است به پنی سیلین نیز حساس باشد. در بیماری های آلرژیک مانند آسم نیز احتمال شدیدتر بودن واکنش حساسیت بیشتر است.
حساسیت به پنی سیلین
حساسیت به پنی سیلین معمولا به صورت عوارض پوستی مانند اگزما، ضایعات جلدی و انواع حساسیت های پوستی بروز پیدا می کند و عوارض دیگر مانند عوارض کبدی، انواع کم خونی حاد، تشنج، کاهش سیستم ایمنی نسبت به عفونت ها و اختلالات و نارسایی های انعقاد خون بروز پیدا می کند. البته به گفته دکتر شیروانی، این عوارض در افرادی که سابقه آلرژی با مصرف داروهای دیگر را دارند بیشتر دیده می شود و در افراد مبتلا به عفونت اچ آی وی نیز شایع تر است.
اما به گفته دکتر عبدالمجید چراغعلی، متخصص داروشناسی، پنی سیلین از نظر بروز عوارض جانبی، در مقایسه با داروهای دیگر، داروی بسیار سالمی است و عوارض بسیار کمی ایجاد می کند، اما دو عارضه مهم دارد؛ درد هنگام تزریق و بروز شوک آلرژیک که در تعداد معدودی از افراد بروز پیدا می کند. البته در بسیاری از موارد، این واکنش ها خطرناک نیست و به خارش و کهیر منجر می شود، اما این واکنش ها زمانی خطرناک می شود که شوک آلرژیک بدهد.
این متخصصان تاکید می کنند که هیچ راهی برای تشخیص و شناسایی این حساسیت وجود ندارد تا بتوانیم بگوییم که به طور مثال، در کودکان بیشتر از بزرگسالان بروز می کند یا خیر .یعنی همه افراد در معرض خطر ابتلا به حساسیت و شوک ناشی از پنی سیلین قرار دارند، ولی تعداد افرادی که به این شوک مبتلا می شوند خیلی کم است.
تست پنی سیلین؛ چرا و چگونه؟
برای انجام تست پنی سیلین بین صد تا هزار واحد پنی سیلین به صورت زیرپوستی استفاده می شود. البته بنا بر نظر دکتر چراغعلی، تست قبل از تزریق، ارزش تشخیصی زیادی ندارد، زیرا بررسی های جدید علمی نشان می دهد همان میزانی از دارو هم که برای تست استفاده می شود، می تواند واکنش آلرژیک ایجاد کند. به این علت، امروزه تست قبل از تزریق، در کودکان انجام نمی شود. پس آنچه اهمیت دارد انجام تزریق در مراکز درمانی مجهز به تجهیزات و داروهای مقابله ای با بروز شوک حساسیتی احتمالی است.
البته دکتر شیروانی در باره نحوه صحیح انجام تست پنی سیلین که متاسفانه در کشورمان رعایت نیز نمی شود، توضیح می دهد: انجام تست پنی سیلین، ابتدا باید با مقادیر بسیار کم انجام شود و 20 دقیقه بعد این تست دوباره تکرار شود، پس از گذشت 20 دقیقه از تست دوم، تست سوم با غلظت بیشتری باید انجام شود، اما در ایران، همان بار اول مقداری از پنی سیلین را رقیق و زیر پوست تزریق می کنند و براساس آن تصمیم می گیرند که بیمار نسبت به پنی سیلین حساسیت دارد یا خیر.
این متخصص اطفال تاکید می کند: در مراکز درمانی که تست پنی سیلین انجام می شود، لازم است وسایلی مانند کپسول اکسیژن و امکانات احیای تنفسی و قلبی بیمار، داروهای ضدآلرژی و آنتی هیستامین ، استروئیدها و اپی نفرین وجود داشته باشد، زیرا گاهی حتی با تزریق مقادیر بسیار کم پنی سیلین، فرد دچار شوک می شود.
اگر قرار باشد با تست پنی سیلین، نوع فوری آلرژی بروز کند، چند ثانیه تا چند دقیقه زمان کافی است، اما گاهی علائم دیررس، ظرف 20 دقیقه تا نیم ساعت بعد از تزریق بروز می کند. بنابراین ده دقیقه زمان کم است و بهتر است بعد از انجام تست، بیمار زمان طولانی تری را در مرکز درمانی حضور داشته باشد.
علائم شوک حساسیتی
شوک حساسیتی یک واکنش حاد حساسیتی است که معمولا طی 30 دقیقه و در بسیاری از موارد بلافاصله پس از تماس با یک ماده حساسیت زا بوجود می آید و با علائمی شامل کهیر، ورم حنجره، پلک، زبان، زبان کوچک، التهاب بینی، عطسه، خس خس سینه، تولید مخاط یا کاهش فشار خون و شوک بروز می کند. بی قراری و معمولا به دنبال آن غش و بیهوشی نیز ممکن است رخ بدهد.
به گفته دکتر شیروانی، علائم شوک حساسیتی معمولا به صورت خارش و سو زش پوست، بخصوص پوست صورت، سینه و پشت، انقباض دردناک سینه و سختی تنفس، سرگیجه، بیقراری و آشفتگی، تهوع، دل درد یا اسهال، سردرد، عطسه، خارش و خشونت صدا بروز پیدا می کند.
نجات پس از بروز شوک، ممکن است
اقدامات اولیه برای نجات جان بیمار مبتلا به شوک حساسیتی پس از تزریق پنی سیلین یا دیگر داروهایی که شوک آلرژیک می دهد شامل اقدامات اصول احیا می شود. اقداماتی که بر اساس آن مجرای تنفسی بیمار را باز و اقدام به تنفس مصنوعی به وی می کنند.
دکتر شیروانی با اشاره به این اقدامات می گوید: در چنین شرایطی ابتدا باید اکسیژن خالص با غلظت بالا را به مصدوم رساند و سپس اقدام به درمان شوک کرد. اگر مصدوم بیهوش نیست باید او را به حالت طاقباز یا به پهلو خواباند. اولین داروی تزریقی برای درمان شوک حساسیتی، آمپول اپی نفرین است که به صورت زیر جلدی تزریق می شود. داروهای بعدی عبارتند از آمپول های آنتی هیستامین که داخل رگ تزریق می شود. داروهای گشادکننده راه های هوایی نیز در چنین شرایطی باید مورد استفاده قرار بگیرد.
نظرت چیه؟
