از آنجا که بین سلامت روان و اوقات فراغت سالمندان ارتباط مستقیمی وجود دارد اگر اوقات فراغت به نحو احسن پر شود، سالمندان از بهداشت روانی خوبی برخوردار خواهند بود.

در گذشته نه چندان دور، بهترین سرگرمی بچه ها شنیدن قصه های مادربزرگ و بهترین هدیه شان نقل و نخودچی و کشمش جیب پدربزرگ ها بود...

همیشه دیدن پدربزرگ و مادربزرگ خاطره دست اول بچه ها بود اما امروزه در خانواده های کوچک ما انگار همیشه وقت تنگ است؛ همه عجله دارند، پدر و شاید هم مادر باید سرکار بروند، کودکان هم خواسته و ناخواسته باید به مهدکودک و مدرسه و کلاس های آموزشی متفرقه بروند و در این بین گاهی صدای زنگ تلفن است که فرصتی کوتاه به حال و احوال پرسی از پدربزرگ ها و مادربزرگ ها را می دهد. این همه تکاپو و عجله حتی فرصت فکرکردن به اوقات فراغت پدر یا مادر سالمند را هم از ما گرفته و بیشترین دغدغه ذهنی هرکدام از ما این شده که به مسائل روزمره زندگی مان بپرداریم درحالی که کمی توجه به اوقات فراغت سالمندان می تواند باعث ارتقای سلامت جسمی و روانی آنها شود. به همین بهانه گفت وگویی با دکتر علی باغبانیان، روان پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران داشته ایم که می خوانید.



معمولا چه عواملی مانع برنامه ریزی برای فراغت سالمندان می شود؟

نداشتن استطاعت مالی و وقت کافی، اشتغال به کار، بی حوصله بودن، فقدان امکانات و فضای مناسب، ضعف جسمی، بی توجهی اطرافیان و فرزندان و... درحالی که با سالمندشدن جمعیت، وظیفه تمام گروه های جامعه از جمله خانواده ها و به خصوص دولت این است که با برنامه ریزی برای ارتقای حیطه های مختلف سبک زندگی سالمندان، از جمله تفریحات و الگوی اوقات فراغت آنها از بروز و عمیق شدن مشکلاتشان جلوگیری کنند.


خانواده ها تا چه حد در طرح ریزی این برنامه ها تاثیرگذارند؟

تا حدود زیادی! ولی متاسفانه بی توجهی آنها باعث شده این گروه از افراد گوشه نشینی و انزوا را در پیش بگیرند و از حضور در جمع بپرهیزند. از این?رو لزوم آموزش خانواده برای پرکردن اوقات فراغت سالمند، امری ضروری است. متاسفانه بیشترین فعالیت اوقات فراغت سالمندان، تماشای تلویزیون است و آمارها در کل دنیا نشان می دهد چیزی حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد وقت سالمندان پای تلویزیون می گذرد. هرچند تماشای برنامه های تلویزیونی می تواند سرگرم کننده باشد اما تماشای بیش ازحد آن نیز عوارض سوئی بر عملکرد مغز سالمندان دارد.


آیا در برنامه ریزی برای فراغت سالمندان باید به موارد خاصی توجه شود؟

بله، برنامه ریزی برای اوقات فراغت سالمندان از سوی خانواده ها، باید با در نظر گرفتن مشکلات جسمی سالمندان برنامه ریزی و به گونه ای چیده شود که باعث بروز مشکلات دیگر نشود. با توجه به اینکه در سنین سالمندی فرد از مشکلات شنوایی، بینایی و ابتلا به برخی بیمارهای فیزیکی، عضلانی و استخوانی رنج می برد و گاهی با محدودیت حرکتی مواجه است، متناسب نبودن برنامه ها می تواند باعث تشدید افسردگی در آنها شود. همچنین می توان با آموزش نحوه سپری کردن اوقات فراغت به سالمند از بروز افسردگی یا تشدید بیماری در آنها پیشگیری کرد. مثلا بهتر است به این افراد نحوه کار با اینترنت و حتی بازی های کامپیوتری آموزش داده شود. این کار علاوه بر اینکه اوقات فراغتشان را پر می کند از بروز زوال عقل زودرس و دمانس و آلزایمر جلوگیری می کند. به خانواده ها هم توصیه می شود مسوولیتی را برعهده فرد سالمند بگذارند از خرید مایحتاج زندگی گرفته تا مسوولیت نگهداری بچه ها یا آشپزی کردن یا نگهداری از گل و گیاه و باغبانی و... در این خصوص آرتور کورنهابر، نویسنده کتاب «پدربزرگ ها و مادربزرگ ها» می گوید: «مقالات، تحقیقات و کتاب های تازه منتشر شده را در دسترس سالمندان قرار دهید و سعی کنید آنها را آموزش دهید. حتی می توانید آنها را به ملاقات پزشک متخصص اطفال یا گردهمایی های مدرسه فرزندتان ببرید تا با دنیای امروز بچه ها بیشتر آشنا شوند. در ضمن از راهنمایی های خوب و مفید آنها هم بهره مند شوید.»


چرا اینقدر به توجه به این امر تاکید دارید؟

دانشمندان معتقدند اوقات فراغت زمان و فرصتی مهم و اساسی برای شکل دهی پیوستگی و عهد و میثاق نسل های متوالی یک خانواده است. در این زمان ها، پدربزرگ ها و مادربزرگ ها سوابق تاریخی، تجربه های شخصی، درس های زندگی، ارزش های خانوادگی، سنت ها و اهمیت پیوستگی خانوادگی را می توانند با نوه های خود در میان بگذارند. خانواده ای که اوقات فراغت خود را با یکدیگر می گذرانند پیوستگی بیشتری دارند. علاوه بر این کارشناسان بر این باورند محبت و عشق والدین به فرزندان باعث می شود آنها این علاقه را به پدر و مادربزرگ و در آینده به فرزندان خود هدیه دهند.


بی توجهی در این امر ممکن است با چه پیامدی همراه باشد؟

سرشماری عمومی سال ۱۳۸۵ نشان می دهد 7/3 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می دهند که این میزان تا ۲۰ سال آینده به 14/7 درصد خواهد رسید و اگر سیاست گذاران کشور از هم اکنون برنامه خاصی نداشته باشند در ۲۰ سال آینده کشور با بحران و معضل اساسی برای رفع مشکلات و مسائل اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی پیش آمده برای این قشر روبرو خواهد بود. طبیعی است پرنکردن اوقات فراغت و نداشتن برنامه مشخص برای آن، عوارض بدی را به همراه دارد و طبق اطلاعات و آمار موجود بالای ۲۵ درصد سالمندان به انواع اقسام اختلالات افسردگی، اضطراب و گوشه گیری مبتلا هستند. از آنجا که بین سلامت روان و اوقات فراغت سالمندان ارتباط مستقیمی وجود دارد اگر اوقات فراغت به نحو احسن پر شود، سالمندان از بهداشت روانی خوبی برخوردار خواهند بود. در غیر این صورت افکار منفی و ناخوشایند گذشته ممکن است در ذهنشان تداعی شود مثلا سالمندانی که عزیزان و آشنایان خود را از دست داده اند، در اوقات بیکاری، فکر و ذهنشان درگیر مرگ و شکل گیری افکار ناامیدکننده است. ادامه چنین روندی می تواند آنها را به سمت ابتلا به افسردگی سوق دهد. معمولا این افراد منتظر هستند و روزها را برای نزدیک شدن به مرگ می شمارند.



اختصاص دادن بخشی از اوقات فراغت به گردش چه تاثیری روی زندگی سالمندان دارد؟

در بهبود وضعیت خواب و داشتن آرامش، فراموشی مشکلات، فراموشی درد، خروج از انزوا، بهبود سلامت جسمی و روانی و یادگیری حین گردش موثر است. البته آنچه در این مورد بیشتر به آن تاکید می شود، در نظر گرفتن شرایط فرد سالمند، میزان حوصله و تحمل وی و همسفری است که قرار است طی این سفر یا گردش با آنها همراه باشد. فرد سالمند بیشتر ترجیح می دهد با همسالان خود همسفر باشد تا اعضای خانواده زیرا با همسن وسالان و دوستان خود احساس لذت بیشتری می برد. بهترین وسیله برای مسافرت سالمندان هم در وهله اول هواپیما و بعد قطار است. تلاش در راستای نهادینه کردن فرهنگ گردش و ورزش می تواند با ارتقای سطح اوقات فراغت سالمندان به بهبود وضعیت سلامت و سبک زندگی سالمندان بینجامد. در کشورهای اروپایی شرکت تعاونی یا تورهای گردشگری دایر است که دست اندرکاران و مسوولان این مجموعه ها و حتی برخی از سالمندانی که در آن عضو هستند، برای گذران وقت با هم برنامه ریزی می کنند.



می توانید اشاره?ای هم به بهترین برنامه ها برای گذران اوقات فراغت سالمندان داشته باشید؟

موسیقی، خواندن قرآن و شرکت در جلسه های مذهبی، استفاده از رسانه ها، مسافرت اردوهای زیارتی، مطالعه، نوشتن، قدم زدن، دید و بازدید، کارهای منزل و استفاده از برنامه های فرهنگسرا از فعالیت های رایج برای فراغت سالمندان به شمار می رود. ایجاد مراکز تفریحی، برگزاری جشن و گردهمایی، عضویت در کانون ها، استفاده از پارک ها و موزه ها، پرورش گل و گیاه، استفاده از برنامه های رایو و تلویزیون، شرکت در برنامه های گردش با همسالان نیز می تواند پرکننده فراغت سالمندان شود. برای پرکردن اوقات فراغت طولانی سالمندان انتشار نشریه هایی به زبان ساده با حروف درشت تر مخصوص سالمندان هنوز هم در ایران محقق نشده است. چنین نشریه هایی می توانند برای قشر سالمند حاوی اطلاعات و علوم مورد نیازشان باشند و از سوی دیگر، آنها را در جریان مسائل جاری مملکت و دنیا قرار دهند. دولت با انتشار چنین نشریاتی می تواند با آگاهی بخشی به سالمندان، جلوی هزینه های درمانی گزافی را که برای بیماری های قابل پیشگیری صرف می شود، بگیرد. فعالیت ذهنی حاصل از مطالعه از بروز مشکلات شناختی، زوال عقل و... پیشگیری می کند.


و حرف آخر؟

ایجاد مراکز روزانه با رویکرد اجتماعی و کانون های بازنشستگی که سالمندان بتوانند در آنجا تجمع و با همفکران و همسالان خود تعامل کنند، تشویق به عضویت و شرکت در کانون های ویژه سالمندان و... می تواند از مداخلات موثر مسوولان باشد. داشتن فعالیت های مشترک به سالمندان اجازه می دهد تا مسائل زیادی از یکدیگر بیاموزند. همچنین مبادله اطلاعات علاوه بر بهبود روابط باعث می شود مسائل و تکنولوژی های جدید را فراگیرند. امید است نقش دولت و به خصوص مدیران جامعه در نگاه کلان به طرح اوقات فراغت سالمندان جامعه، باید پررنگ تر، مشخص تر و برنامه ریزی آنها به گونه ای باشد که باعث ارتقای سلامت جسمی و روانی سالمندان شود.