بازی درمانی یک روش درمانی می باشد که در ابتدا، در رابطه با کودکان مورد استفاده قرار می گرفت.

در این روش درمانی، درمانگر کودک را تشویق می کند تا به روش و شیوه انتخاب خود کودک، آن دسته از حوادث زندگی را بررسی کنند که می تواند بر روی وضعیت فعلی آنها تاثیر گذار باشد.

در مراحل اولیه این کار از طریق بازی انجام می شد، ولی امروزه از طریق زبان هم انجام می شود.

بازی درمانی می تواند به افراد کمک کند تا ارتباط برقرار کنند، تفکرات و عواطف سرکوب شده خود را بررسی کنند ، آسیب های رفع نشده را شناسایی کنند، و رشد شخصیتی را تجربه کنند.

این روش در سطح گسترده ای به عنوان یک روش سلامت روان مهم، تاثیر گذار، و متناسب با توسعه در نظر گرفته می شود.

تاریخچه و توسعه بازی درمانی

هر چند که بیشتر نظریه ها و روش هایی که در زیر بیان شده است، در حال حاضر استفاده نمی شود و بر اساس استانداردهای تحقیقاتی و اخلاقی فعلی نمی توانند مورد قبول واقع شود، ولی آنها در پیشرفت بازی درمانی یک نقشی را داشته اند که در حال حاضر به عنوان یک رهیافت درمانی مورد استفاده، در نظر گرفته می شود.

برخی از افراد مهم و کلیدی در توسعه این روش رمانی و پیشبردهای آنها در این زمینه عبارتند از:

• هرمین هاگ هلمت ، کسی که در سطح گسترده ای به عنوان اولین روانکاو دنیا در نظر گرفته می شود که در درمان کودکان متخصص بود و اولین شخصی بود که از بازی کردن به عنوان یک روش درمانی استفاده کرد.

در سال 1921، وی یک نوع از فرآیند بازی درمانی را معرفی کرد که طی آن وسایل و موارد ضروری در اختیار کودکان قرار می گرفت تا کودکان با استفاده از آن خودشان را معرفی و بیان کنند و از کاربرد بازی در بررسی کودکان طرفداری کرد.

• ملانی کلین ، که از بازی به عنوان یک ابزار تحلیلی و همچنین ابزاری برای جذب کودکانی استفاده کرد که بر روی آنها درمان انجام می داد.

کلین معتقد بود که بازی منجر به ایجاد بینش در بخش ناهشیار کودک می شود.

• دوید لوی ، در سال 1938،که یک رهیافت درمانی را توسعه داد که "روش درمان رها شدن" نام گرفت.

این یک رهیافت ساختار یافته بود که به کودک آسیب دیده کمک می کند تا در یک بازی آزاد مشغول شود.

بعد از آن، درمانگر به آرامی و مرحله به مرحله، اصول و موارد مرتبط با حادثه آسیب زا را به کودک معرفی می کرد و به کودک اجازه می داد تا یک حادثه آسیب زا را تجربه کند و هر نوع عواطف و یا اقدامات رفع نشده را آزاد و رها کند.

• جوزف سولومن ، به منظور کمک به کودکانی که انگیزه و تمایل به کارهای اکشن و درگیرانه داشتند، از "بازی فعال" استفاده کرد.

این رهیافت بر مبنای این عقیده سولومن بود که ابراز احساساتی از قبیل ترس و با عصبانیت در طول بازی، منجر به ایجاد رفتارهای اجتماعی می شود که بیشتر مورد قبول است.

• آنا فروید ، بحث های نظریه ای را برای استفاده از بازی، به عنوان ابزاری برای ایجاد روابط مثبت بین کودک درمانگر مطرح کرد و به درمانگر اجازه داد تا دسترسی بهتری به تفکرات و احساسات درونی کودک داشته باشد.

• کارل روگرز در طول دهه های 1940 و 1950 روش درمان متمرکز شده بر شخص را توسعه داد. این روش درمانی بر اهمیت اصالت، اعتماد و مقبولیت در روابط درمانی تاکید دارد.

• ویرجینیا آکسلاین ، که با اصلاح رهیافت روگرز و تبدیل آن به یک تکنیک بازی درمانی، یک روش بازی درمانی بدون راهنمایی را توسعه داد که تناسب بیشتری با کودکان داشت.

• روگر فیلیپس ، که ایده مربوط به ترکیب درمان شناختی و بازی درمانی را در اوایل دهه 1980 اثبات کرد. رفتار شناختیِ بازی درمانی به منظور درمان کودکان دو ساله مورد استفاده قرار می گرفت.

علوم اعصاب در رابطه با اهمیت بازی

هر چند که در اغلب موارد، بازی به عنوان یک روش ساده ای برای افراد و به خصوص برای کودکان در نظر گرفته می شود، ولی تحقیقات علمی اثبات کرده است که بازی یک عامل مهم در سلامت رشد کودک می باشد.

مطالعات نشان داده است که نوزادان تازه متولد شده، میلیاردها سلول مغزی دارند؛ با این وجود، این سلول های جوان فاقد ارتباطات و اتصالات عصبی پیچیده هستند که در مغز افراد بالغ و دارای عملکرد کامل وجود دارد.

علم اعصاب نشان داده است که بخش زیادی از رشد مغز در پنج سال اول زندگی یک کودک شکل می گیرد، و بازی کردن نقش چشم گیری را در ارتباطات و اتصالات عصبی دارد.

این ارتباطات عصبی، یک نقش مهمی را در حوزه های کلیدی مربوط به زندگی کودک، از قبیل شنوایی، رشد اجتماعی، توسعه عاطفی و خاطرات وی دارند.


فرض می شود که بازی یک نقش ویژه ای را در رشد سالم کودکانی دارد که اتفاقات استرس زا و یا آسیب هایی را در گذشته تجربه کرده اند.

در حالی که تاثیرات آسیب تمایل دارد تا در بخش های غیر زبانی مغز – بخش هیپو کامپوس، بادامه، تالاموس (ماده خاکستری میان مغزی)، و ساقه مغز – قرار بگیرد، توانایی فرد برای ارتباط و پردازش، از قرار گرفتن مشکلات در ناحیه های پیشانی مغز ممانعت می کند.

در نتیجه، کودکانی که تحت تاثیر آسیب قرار گرفته اند، ممکن است به سختی به افراد دیگر اجاه دهند که کمک های مورد نیازشان را بشناسند.

اثبات شده است که فعالیت های فیزیکی و بازی کردن نقش ، ابزارهای ضروری و مهمی بازی درمانی در انتقال دادن خاطرات و احساسات آسیب زا از بخش های غیر زبانی مربوط به قسمت های پیشانی مغز هستند.

بازی درمانی به چه نحوی کار می کند؟

در اغلب مواردی که کودکان مشکلات شخصی مضرّی را تجربه می کنند، رفتارهای نامناسب را از خودشان نشان خواهند داد.

ممکن است که والدین بخواهند به کودک خود کمک کنند، ولی در صورتی که کودک قادر و یا مایل به بحث در مورد مشکلش نباشد، پیدا کردن یک راه حل مفید و موثر دشوار و یا غیر ممکن می شود.

فرض بر این است که بازی درمانی یکی از مفیدترین روش ها می باشد که می تواند برای کمک به کودکان مواجه با چالش های عاطفی و رفتاری، مناسب می باشد.

هر چند که این رهیافت می تواند برای افراد مربوط به تمامی سنین مناسب باشد، ولی این روش به طور خاص برای کوکان زیر 12 سال طراحی شده است.

یک دوره معمولی این روش 30 تا 45 دقیقه طول می کشد و می تواند به صورت انفرادی برای یک کودک و یا به صورت گروهی اعمال شود.

در طول دوره درمان، درمانگر یک محیط امن و راحتی را ایجاد می کند، به نحوی که کودک این اجازه را می یابد تا با حداقل ترین محدودیت های ممکن بازی کند.

در اغلب موارد، محیط مشاوره ای به عنوان اتاق بازی در نظر گرفته می شود و به وسیله عروسک های خاص انتخاب شده توسط کودک، تجهیز می شود و به عنوان ابزاری برای ترغیب کودک به بیان احساسات خودش و توسعه رفتارهای سالم تر بکار گرفته می شود.

تعاملات کودک با این عروسک ها، به عنوان کلمات نمادین کودک مورد استفاده قرار می گیرد. این امر باعث می شود تا درمانگر تفکرات و احساسات خاصی را یاد بگیرد که بیان کردن آن به صورت زبانی برای کودک سخت و یا غیر ممکن باشد.


عروسک های استفاده شده در طول درمان می تواند شامل یک جعبه شنی با مجسمه های سفالی مینیاتوری، اجسام هنری، لگو ها و یا سایر عروسک های ساختاری، لباس محلی یا سایر لباس ها، حیوانات پلاستیکی، عروسک، خانه عروسکی با وسایل مینیاتوری، عروسک خیمه شب بازی، تجهیزات ورزشی داخل خانه، و دیگر بازی های مربوط به داخل خانه باشد.

همچنین درمانگر می تواند ابزار ها و تکنیک هایی از قبیل خاک رس، داستان گویی درمانی، موسیقی، رقص و حرکت، بازی نمایش / نقش، و تجسم های تصویری را مورد استفاده قرار دهد.

معمولا در مرحله اول، کودکان شرکت کننده در درمان این اجازه را می یابند تا مطابق میل خودشان بازی کنند.

با پیشرفت دوره درمانی، درمانگر می تواند موارد و یا فعالیت های بازی خاصی را به کودک توصیه کند که مربوط به مشکلاتی می باشد که کودک با آن مواجه است.

بازی درمانی می تواند به روش های مختلفی، از قبیل ترغیب خلاقیت، بهبود درمان از طریق حوادث آسیب زا، تسهیل مربوط به بیان کردن عواطف، ترغیب به توسعه مهارت های تصمیم گیری مثبت، معرفی روش های جدید تفکر و رفتار، یادگیری مهارت های حل مسئله، توسعه مهارت های اجتماعی برتر، و تسهیل ارتباط بین مشکلات و نگرانی های شخصی، به کودکان درمانجو کمک کند.

بازی درمانی برای افراد بالغ

همچنین بازی درمانی می تواند برای درمان مشکلاتی که نوجوانان و افراد بالغ با آن مواجه می شوند به کار گرفته شود.

بیشتر افراد با رسیدن به دوران بلوغ این توانایی را از دست می دهند که با خنده و بازی خودشان را کشف کنند.

درمانگران بازی به منظور کمک به افراد نوجوان و بالغ و حتی افراد مُسن آموزش دیده اند تا با استفاده از بازی درمانی آنها را درمان کنند.

اثبات شده است که بررسی از طریق بازی و شوخی، منجر به افزایش رفتارهای فیزیکی و شناختی می شود و تحقیقات قابل توجهی در زمینه فیزیولوژی اعصاب و بیولوژی مولکولی وجود دارد که از روش بازی درمانی، به عنوان یک تکنیک درمانی مورد تایید برای افرادی که دوره کودکی را پشت سر گذاشته اند، حمایت می کند.

سازمان ها و کارشناسان زیادی که فعالیت های خودشان را به تحقیقات و طرفداری از بازی درمانی اختصاص داده اند، بر این باورند که بازی درمانی برای افراد در تمامی سنین مهم می باشد.


نشان داده شده است که بازی به بهینه شدن آموزش، افزایش روابط و بهبود سلامتی و بهزیستی منجر می شود.

افراد بالغ و کودکانی که مشغول فرآیند بازی درمانی هستند و تمرکز خود را بر روی آن قرار می دهند، فرصت پیدا می کنند تا از روش ها و حالت های مختلف از قبیل حرکت (بازی بدن)، شن بازی، رویا بازی، بازی با طبیعیت، بازی احتماعی، بازی وانمود کردن (خیال پردازی)، بازی خلّاق، داستان گویی و بازی آوایی یک مورد را انتخاب کنند.

بازی درمانی می تواند برای شناسایی طیفی از مشکلات سلامتی که توسط افراد بالغ تجربه می شود، و به خصوص در ترکیب با سایر روش های درمانی، به کار برده شود.

یکی از مهم ترین مزیت های مربوط به بازی درمانی این است که بازی کردن منجر به ایجاد یک محیط امن و راحت می شود و می تواند باعث شود که افراد بالغ با مسائل جدی تر مواجه شوند.

بازی درمانی می تواند برای درمان برخی از مشکلات (در کودکان و یا افراد بالغ) بکار گرفته شود که عبارتند از:

• زوال عقل

• غصه و ناراحتی

• استرس بعد از آسیب

• وسواس فکری و عملی

• بیش فعالی کمبود توجه

• مشکلات حالت روانی

• اضطراب

• افسردگی

• مشکلات رشدی

• توسعه عاطفی ممانعت شده

راهنمایی هایی برای داشتن یک بازی درمانی مفید

اثبات شده است که بازی درمانی می تواند یک رهیافت مناسب برای افراد در تمامی سنین باشد، هر چند که واکنش و پاسخ دهی کودکان به این روش درمانی مناسب تر می باشد.

درمانگران می توانند چندین راهنما و روش عمومی را در درمان به کار بگیرند و منجر به ایجاد بیشترین منافع ممکن برای افراد تحت درمان گردند.

در زمانی که درمان بر روی کودکان صورت می گیرد، درمانگر می تواند یک درمان الحاقی را بر روی افراد بالغی انجام دهد که نقش های کلیدی را در زندگی کوک دارند.

در طول دوره درمان، معمولا درمانگر بر روی پیشبرد سلامت روانی و رشد های روانی – اجتماعی تاکید می کند، و در صورت لزوم برنامه های درمانی را به شخص تحت درمان و ولیّ قانونی کودک توضیح می دهد.

همچنین درمانگر می تواند در فرآیند درمانی از دکتر ها و یا مراقبان سلامت روان مشورت بگیرند تا مطمئن شوند که وضعیت رفاه و سلامتی کودک در طول دوره درمان ثابت باقی می ماند.

در صورتی که به صورت غیر مقتضی درمانگر با بدن یک کودک تماس داشته باشد، درمانگر می تواند به این نتیجه برسد که بهتر است تا توضیح دهد که نکته مهم احترام به بدن هر شخصی می باشد، و بعد از آن، اتفاق صورت گرفته مستند شود، و در اولین فرصت با ولیّ قانونی وی، نسبت به وضعیت کودک بحث شود.

همچنین ممکن است که یک درمانگر به این نتیجه برسد که برای اتخاذ ترتیباتی به منظور ممانعت کودک و یا هر فرد تحت درمان دیگر از احساس ترک شدن، ضروری باشد که یک وقفه ای در فرآیند درمانی ایجاد گردد.

آموزش درمانگران

متخصصان سلامت روانی که می خواهند در دوره های آموزش و تجربی تخصّصی بازی درمانی شرکت کنند، می توانند گواهی نامه ها و تاییدیه های مورد نیاز را از انجمن بازی درمانی (apt) به دست بیاورند.

Apt یک موسسه مربوط به متخصصان شناخته شده ملی است که هدف آن پیشرفت روش بازی درمانی می باشد و مهارت ها و دانش مربوط به متخصصان سلامت روان که در روش بالینی، آموزش و یا نظارت بازی درمانی مشغول هستند را بالا می برد. Apt دو نوع گواهی نامه استاندارد را ارائه می دهد:

درمانگر بازی ثبت شده tm (rpt) و ناظر – درمانگر بازی ثبت شده tm (rpt – s).

متقاضیانی که مایل به تبدیل شدن به یک درمانگر ثبت شده tm هستند باید:

• یک مجوز وضعیت فردی فعّال داشته باشد که به وی اجازه می دهد به صورت مستقل خدمات سلامت روان بالینی را ارائه دهد.

• درجه کارشناسی ارشد یا بالاتر را در یکی از رشته های سلامت روان داشته باشد که تاکید و تمرکز خاصی بر حوزه هایی از قبیل رشد کودک، روان درمانی، نظریه های آسیب شناسی روانی شخصیت، اخلاقیات، یا کودک و نوجوان داشته باشد.

• دارای دو سال تجربه بالینی عمومی باشد (که برای کسب مجوز و پروانه لازم است) و 2000 ساعت تجربه بالینی سلامت روان عمومی را داشته باشد.

• در یک دوره 150 ساعته، در یک دوره بازی درمانی تحت آموزش ارائه دهندگان مورد تایید apt و یا سازمان های آکادمیک سطح سوم شرکت کنند.

درخواست کنندگان به منظور تبدیل شدن به یک ناظر – درمانگر بازی ثبت شده tm، علاوه بر موارد فوق باید یک تجربه 500 ساعته را در مورد بازی درمانی داشته باشند که تحت نظارت صورت می گیرد و علاوه بر آن یک دوره نظارت 50 ساعته را در یکی از زمینه ها و حوزه های خاص داشته باشند.

گواهی نامه درمانگر بازی ثبت شده tm (rpt) به مدت یک سال اعتبار دارد، و باید به صورت سالیانه تجدید شود تا فعال و معتبر باشد.

به منظور داشتن شرایط مربوط به تجدید، درخواست کننده باید یک مجوز فعال و فعلی را داشته باشد تا خدمات سلامت روان بالینی را ارائه دهد و 18 ساعت در یک برنامه آموزشی ویژه بازی درمانی که توسط سازمان های آکادمیک سطح ثانویه که به صورت مستمر برگزار می شود، حضور داشته باشند و یا اینکه در دوره های ارائه شده توسط افراد مورد تایید apt، که هر 36 ماه یک بار برگزار می شود، شرکت کنند.

ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه