از مطالعه مجموع روایات و احکام اسلامی ملاحظه می شود که موسیقی حرام (غنا) موجب اثرات منفی روحی و معنوی بسیاری همچون: غفلت زدگی، افزایش دلبستگی های مادی و دنیوی، کوتاهی عمر، محرومیت از رحمت الهی، فقر و تهی دستی، عدم استجابت دعا و تخدیر مغز انسان می گردد.
از دیدگاه روانشناسی اگر موسیقی بر مبنای آهنگ ضربان قلب تدوین شده باشد و دارای روح سازندگی و بالندگی و نیز حامل پیام ارزشی باشد، می تواند تأثیرات مثبتی بر فرد و جامعه بجا بگذارد. همچنین اکثر روانشناسان متفق القولند که موسیقی یکی از عوامل اصلی ایجاد هیجان بوده و موجب افزایش برانگیختگی در افراد می شود.
در شریعت اسلامی آن بخش از موسیقی که حکم غنا را در بر می گیرد، به خاطر ضرر و فسادی که بر روح انسان وارد می سازد، منع گردیده است و از مطالعه مجموع روایات و احکام اسلامی ملاحظه می شود که موسیقی حرام (غنا) موجب اثرات منفی روحی و معنوی بسیاری همچون: غفلت زدگی، افزایش دلبستگی های مادی و دنیوی، کوتاهی عمر، محرومیت از رحمت الهی، فقر و تهی دستی، عدم استجابت دعا و تخدیر مغز انسان می گردد.
● مقدمه
در مورد موسیقی باید گفت همانطور که دراسلام خوردن برخی خوراکی ها منع گردیده است و در دیدنی ها ، دیدن برخی چیزها جایز نمی باشد ، درشنیدنی ها نیز اسلام شنیدن برخی از موسیقی ها را به خاطر ضرر و فسادی که در روح انسان ایجاد
می کند منع نموده است و برای موسیقی محدودیت ها و موازینی را وضع نموده چرا که اسلام معتقد است که انسان نباید اسیر احساسات شود ؛ لذا باید توجه داشت که اسلام مخالفتی با ذات موسیقی ندارد. استاد حسین الهی قمشه ای می گوید: " موسیقی یکی از معجزات پیامبر خدا یعنی حضرت داوود (ع) می باشد". خداوند رحمان نیز در بهشت انسان را به شنیدن موسیقی های دلنواز و صدای خوش وعده داده است .
در اینجا باید به این نکته اشاره کرد که هیچگاه در تعریف و تشخیص دقیق مسائل نمی توان دست به کلی گویی زد؛ مثلاً اینکه بگوییم کتاب خوب است یا بد است ، آب خوب است یا بد است ، چرا که هر آبی یا هر کتابی نمی تواند برای انسان مفید باشد . لذا در این مقاله تلاش شده است تا میان موسیقی های سالم و ناسالم تفکیک لازم صورت گیرد و سپس به اثرات انواع خاصی از موسیقی اشاره گردد .
● موسیقی ازدیدگاه روانشناسی
عموماً موسیقی موجب افزایش برانگیختگی در افرادی می شود که به آن علاقه دارند و در واقع حالتی از هوشیاری ، آگاهی ، دلبستگی و تهییج درآنها افزایش می یابد . درنتیجه افراد در این حالت احساس اجبار می کنند که پا بکوبند یا با انگشتان خود ضرب بگیرند . البته گفته می شود شنیدن موسیقی هایی که بر مبنای آهنگ ضربان قلب تدوین شده‌اند ، در آرامش اعصاب و کاستن تنش افراد مؤثر است. شواهدی نیز وجود دارد که موسیقی از تمرکز عمیق جلوگیری می کند ، همان گونه که زاکرکاندل ، موسیقی شناس آلمانی خاطر نشان می کند مسابقات شطرنج هرگز با موسیقی همراهی نمی شوند .
موسیقی وقتی با آهنگهای نشاط‌انگیز یا با نواهای حزن‌انگیز و مخصوصاً اگر با ارتعاشات عجیب وغریب موسیقی (سمفونیک یا جاز) همراه گردد مسلماً تعادل لازمی را که بایستی بین دو دسته عصب سمپاتیک و پاراسمپاتیک وجود داشته باشد بر هم زده وشخص را به گرفتاری ها و امراضی مبتلا می‌سازد . مثلاً آهنگهای افراطی نشاط‌انگیز می‌تواند نوعی تحریکات اعصاب یاد شده را ایجاد کرده ، بطوری که آنها را تهییج نماید و بتدریج فرد را دچار ناراحتی های روانی می کند ودرنتیجه علائمی همچون بیداریهای شبانه، فعالیتهای بی موقع، خوشیهای ناگهانی، خنده‌های بی جا، پرگوئی، ادای‌سخنان مسخره و حالت عصبانیت در فرد پدید می آورد. همچنین با ادامه این وضعیت ممکن است شخص دچار علائمی شبیه مرض مانی( Mania) که نوعی اختلال خلقی است گردد .
به طور کلی موسیقی تند، بدون آنکه تحریک یا تهدیدی در آن وجود داشته باشد احساسات خصمانه را در افراد افزایش می‌دهد . ازجمله بیماری هایی که در اثر تحریکات موسیقی ایجاد می‌شود را می توان به شرح زیر نام برد :
۱) هیجان
روانشناسان متفق القولند که موسیقی یکی از عوامل اصلی هیجان می باشد و برای آن شواهدی ذکر نموده اند .
۲) اختلالات دماغی
در این بیماری خرد و اندیشه از انسان سلب می شود و به تدریج آشفتگی های روحی و فکری و نگرانی های روانی پدید می آید .
۳) ضعف اعصاب :
ویلیام جیمز در مورد مضرات موسیقی مبتذل می گوید : ممکن است خداوند از گناهان ما بگذرد ولی ضعف اعصاب دست از سرما بر نمی دارد.
۴) پارانویا (بد بینی)
۵) سیکلوتمی(دوره های متناوب سرخوشی خفیف و افسردگی)
● آثار موسیقی بر فرد و اجتماع
اگر موسیقی ، روح سازندگی و بالندگی داشته و احساسات درونی و پسندیده را به ترسیم کشاند ، هم برای هنرمند و هم برای جامعه پیام دارد . اما اگر موسیقی حامل پیام ارزشی نباشد ، موجب بطالت و بیهودگی ، لهوو لغو و در نهایت انحراف و افسردگی در فرد و جامعه می گردد.
▪ تشدید استعدادات روحانی
نوع خاصی از سبک های موسیقی موجب همبستگی روحی و اجتماعی گردیده و میل به همدردی را در فرد بیشتر و وجدان انسانی را تحریک می کند .
▪ بیان عواطف و احساسات
موسیقی به عنوان وسیله ی ارتباط کلامی و غیر کلامی می تواند عامل ابراز عواطف و احساسات باشد .
▪ برقراری ارتباطات اجتماعی
موسیقی در جایی که کلمات به تنهایی ناتوان هستند در ایجاد ارتباط کمک می کند و چون موسیقی فعالیتی مثبت و لذت بخش است بخاطر ترغیب های ذاتی و نیروهای ارتباطی آن غالباً می تواند انگیزش هایی را فراهم کند که باعث پیوستن به گروه و ارتباط با دیگران شود .
▪ موسیقی بم و غم‌انگیز
صداهای بسیار بم و غیر قابل شنیدن موسوم به اصوات زیر آستانه ای و مادون صوت (Infrasound) ، برای انسانها مضر بوده و موجب بروز حالات غیر طبیعی از قبیل اضطراب ، نگرانی ، غم شدید ، ترس و ناامیدی در افراد می‌شوند . همچنین آهنگهای غم‌انگیز موسیقی باعث ایجاد اختلال در خواب ، سستی و بی حالی ، غفلت و فراموشی ، بی رغبتی به دنیا ، بدبینی به جامعه ، غم و غصه‌های بی مورد ، سیر شدن از زندگانی و خودکشی، افکار درهم و برهم و درجا زدگی فکری می گردد .
● اثرات مثبت موسیقی
جان بلکینگ نویسنده کتاب " نگاه عرف و عقل به موسیقی" معتقد است که موسیقی در تربیت حواس و پرورش عواطف می تواند بسیار مؤثر واقع گردد . حال در اینجا به برخی دیگراز اثرات مثبت موسیقی اشاره می کنیم:
۱) دادن انگیزه و طرز برخورد مثبت به شنونده .
۲) کاهش فشار کار و آسان تر نمودن آن .
۳) کمک به درمان برخی بیماری ها همچون آلزایمر، دمانس، آسیب های مغزی، ناتوانی های جسمی حرکتی، اسکیزوفرنی و پارکینسون .
۴) ایجاد تغییرات مثبت در خلق وخو
۵) حل تضادهای روانی درفرد
۶) کمک به برقراری ارتباط با دیگران
۷) تاثیر موسیقی بر کودکان :
موسیقی یکی از عوامل مؤثر برای تخلیه روح و روان شناخته شده است . حال اگر موسیقی ای که مربوط به سنین کودکی باشد برای آنها گذاشته شود می تواند تأثیرات مثبتی را در بر داشته باشد که از جمله آنها : شادابی و نشاط، آرامش روحی و روانی ، آمادگی ذهنی برای فراگیری می باشد .
نظم و سا ختار موجود در موسیقی برای کودکان و سالمندانی که دنیای ذهنی پراکنده ای دارند می تواند مفید بوده و آنها را از آشفتگی احساسی دور کند .
بررسی ها نشان می دهد که گوش دادن به موسیقی های خاص و شاد بدون کلام به تعادل روحی و عاطفی کودکان کمک می کند . همچنین موسیقی باعث افزایش رشد جنین و رشد ذهنی کودک می گردد .
● مفهوم غنا
صاحب نظران، غنا را عبارت از «آوا» و«صوت» می دانند . بعضی از صا حب نظران دیگر نیز هرگونه «آوای دارای موسیقی ویژه را غنا می دانند اعم از آن که از انسان باشد یا از ابزار و آلات و اعم از آن که کلامی همراه آن باشد یا خیر؟
شرتونی (۱۸۴۹-۱۹۱۲ م) در اقرب الموارد می گوید: غناء عبارت از آوازی است که آدمی از طریق آن به وجد می آید؛ لذا هرگونه آوا را غنا نمی گویند و آوای طرب انگیزی که آدمی را به وجد آورد و عنان اختیار از او برباید را غنا گویند. به عبارت دیگر غنا آوای جذاب و دلکشی را گویند که دارای موسیقی خاصی بوده، نفس آدمی را تحت تاثیر قرار دهد و دارای دو ویژگی«ترجیع» و «طرب انگیزی» باشد .
از مطالعه مجموع روایات صوت و غناء ملاحظه می شود که غناء عملاً در دستگاه اهل فسق و همراه با لهو و لغو و گناه بوده ، لذا غنائی که از مصادیق لهو و لغو و الفاظ باطل و قول زور باشد از نظر شرعی حرام گردیده است.
مقام معظم رهبری در تعریف غنا فرموده اند: موسیقی که مناسب مجالس لهو و لعب و گناه و شهوت باشد غنا محسوب می شود . یا به عبارتی موسیقی که مناسب رقصیدن باشد ( بتوان با آنان رقصید ) غنا محسوب می شود که اینان انسان را از خدا دور می کند .
در اینجا نتیجه می گیریم ، اولاً واژه غنا مترادف با واژه موسیقی نبوده و دوماً مفهوم اصطلاحی غناء در شریعت اسلامی که مورد منع قرار گرفته است با مفهوم لغوی و عرفی آن تفاوت دارد و هر آوای خوشی در اسلام حرام نیست .
● اثرات روحی و معنوی موسیقی
بزرگ‌ترین هنر موسیقی این است که انسان را خواسته و ناخواسته به سفری در دنیای ذهنی و خیالی دعوت می‌کند و بر او سایه‌ای می‌سازد و او را بالا می‌برد و بعد از پایان موسیقی، فرد خود را در یک سرازیری احساس می‌کند و سرانجام سرگردان و متحیّر و لبریز از احساساتی که به طور مصنوعی تحریک شده‌اند رها می‌شود و او می‌ماند و انبوهی از احساسات تخلیه نشده، که نه می‌تواند از آن دنیای خیالی دل بکند و نه با زندگی واقعی کنار آید، با تکرار این صحنه‌ها و اعتیاد به موسیقی، چیزی جز تخدیر روح و روان حاصل نمی‌شود .
اینک به چند نمونه از تاثیرات منفی موسیقی حرام، به نقل از علامه جعفری (ره) اشاره مینماییم:
۱) عدم ایجاد تعادل بین اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک
۲) ضعف اعصاب
۳) اختلالات دماغی (اغتشاشات مغزی، هیجانات روحی، جنون)
۴) سلب اراده و شکست شخصیت
۵ ) از دست دادن نیروی فکری و امتیازات بشری .
۶) افسردگی و خمودی
۷) اتلاف وقت
۸) لذت نبردن از مناجاتهای طولانی با خداوند
۹) همیشه در تیررس شیطان بودن
۱۰) کوتاهی عمر
۱۱) از بین رفتن غیرت و حیا
۱۲) کشیده شدن پرده ای روی قلب و درک نکردن بسیاری از اسرار هستی .
- از دست دادن توانایی های فکری و امتیازات بشری
یکی دیگر از تأثیرات موسیقی علاوه بر از بین بردن توانائیهای فکری ، ایجاد اختلال در تدبیر امور و از دست دادن ملکات فاضله و صفات عالیه انسانی است .
- تضییع نیروی قضاوت
موسیقی در اثر تسلط یافتن بر اعصاب و روان، حالتی در شخص ایجاد می‌کند که انسان را به کلی از قضاوتهای صحیح و اندیشه های درست باز می‌دارد و گاهی می شود همه چیز را در نظر یکسان نمایش می‌دهد؛ راست و دروغ ، نیکی و بدی و...
-غفلت زدگی و دوری از یاد خدا
موسیقی صرف نظر از حلال یا حرام بودنش موجب تخدیر مغز انسان می شود و فرد را از جدیت بیرون می کند ، لذا موسیقی انسان را از مسائل جدی بکلی غافل و به یک موجود بیهوده مبدل می سازد. امام صادق (ع) غنا و موسیقی را یکی از مصداق های گفتار بیهوده دانسته که انسانها را از راه خدا گمراه می کند.
- بی شرمی و سلب غیرت و حیا
موسیقی و غنا حیا و عفت را از دل انسان بیرون می برد . امام صادق (ع) فرمود : « کسی که چهل روز در خانه اش بربط نواخته شود، خدای تعالی شیطانی را بر وی چیره می گرداند و آن شیطان بر تمام اعضای او می نشیند، هنگامی که چنین شد، شرم از وی گرفته می شود پس باکی ندارد که چه می گوید و یا چه درباره اش گفته می شود» . امام صادق(ع) فرمود: اگر در منزل فردی چهل روز نوای موسیقی پخش شود شیطانی به نام قضدر وارد آن منزل و مکان می گردد و چنان در آنجا قدرت مداری می کند که غیرت و حفظ ناموس را از او بر می دارد .
- کوتاهی عمر
امام صادق (ع) فرمود: موسیقی برکت را از (مال، سلامتی وعمر) اهل خانه می برد.
در بررسی‌هایی که محققّان از بین ۴۶ نفر موسیقی‌دان و نوازندگان مشهور غرب انجام داده‌اند ، متوسط عمر آنان ۴۷ سال بوده است.
- محرومیت از رحمت الهی
امام صادق (ع) می فرماید :
« غنا در دل روح نفاق را پرورش می دهد و بدنبال خود بدبختی و فقر می آورد» .
« خانه ای که در آن غنا و آواز شهوت انگیز باشد ؛ از درد و بلا ایمن نباشد» .
« خانه و محلی که در آن غنا باشد دعا مستجاب نگردد» .
« مجلس غنا و خوانندگی، مجلسی است که خدا به اهل آن نمی نگرد و آنها را مشمول لطفش قرار نمی دهد» .
امام صادق (ع) فرموده اند: گوش کردن به لهو (موسیقی) و آوازه خوانی ، مایه رویش دوروئی و تهید ستی است ، همانگونه که آب مایه رویش کشت (گیاه) است .
امام رضا (ع) در بیان گناهان کبیره فرموده اند : از جمله این گناهان ، سرگرم شدن به آلات موسیقی است .
امام صادق(ع) فرمود: در بهشت درختی است وقتی نسیم بر آن می وزد صدای دلربائی از آن شنیده می شود که گوشی دلنوازتر از آن نشنیده است و سپس افزود: این لذت برای کسی است که به خاطر خدا از شنیدن غنا در دنیا خودداری کرده باشد.
● موسیقی در سخنان امام راحل
از نظر حضرت امام (ره) و بسیاری از مراجع دیگر موسیقی که مطرب و مناسب مجالس لهو و لعب و مروج فساد باشد حرام است . حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه ) در تحریر الوسیله پیرامون حکم غناء می فرمایند: «اشتغال به کار غناء و شنیدن آن و معامله با آن حرام است» .
امام راحل همچنین می‌فرماید: از جمله چیزهایی که مغز جوان‌ها را تخدیر می‌کند موسیقی است که انسان را از جدیّت بیرون می‌برد؛ یک جوانی که عادت کرده روزی چند ساعت را با موسیقی سروکار داشته باشد، از مسائل جدّی به کلّی غافل می‌شود.
● احکام موسیقی
در اسلام صدا و آوازی که انسان را از یاد خدا دور بدارد و موجبات برانگیختن گرایش های مادی و حیوانی و دلبستگی به دنیا را درانسان فراهم آورد منع گردیده است وبه طور کلی در شرع اسلام آن غناء و آوازی حرام است که یکی از شرایط زیر را دارا باشد:
۱) غناء و آوازی که به گونه لهو و لغو یا باطل که با مجالس لهو مناسب داشته باشد.
۲) غناء و آوازی که در بردارنده الفاظ و مفاهیم پست و جنبه های شهوانی باشد.
۳) غناء و آوازی که دارای لحن اهل فسوق و گناه باشد.
۴)صدا و آوازی که انسان را ازیاد خدا دور بدارد.
۵) آوازی که همراه با معصیت باشد مانند آواز زن در حضور مردان نامحرم.
در پاسخ به عموم استفتا آتی که از مراجع عظام شده است فرموده اند: غنا صوتی است که با ترجیع و طرب همراه بوده و مناسب با مجالس لهو و گناه باشد که به‌طور مطلق حرام است حتی اگر در دعا و قرآن و اذان و مرثیه و غیر آن باشد.
موسیقی سرگرم کننده و غفلت آور که بخاطر ضرر و فسادی که به بار می آورد حرام است . بنابراین هرگاه غناء و سایر آهنگها و موسیقی ها مانع ازیاد خدا نباشد بلکه انسان را به یاد خدا بیندازد حرام نیست. همچنین استفاده از آلات موسیقی اگر به منظور اجرای سرودهای انقلابی و مذهبی یا اجرای برنامه های مفید و ارزشمند و امثال آن از اموری که غرض عقلایی بر آن مترتب است اشکالی ندارد به شرط آنکه مستلزم مفسده نباشد.
▪ صدا و آواز زنان
در این باره باید گفت که بین صدای زن و آواز زن تفاوت است و آنچه که در اسلام ممنوع است آواز زن است نه صدای زن .
آوازی که همراه با معصیت باشد مانند آواز زن که با حضور نامحرمان پدید آید در اسلام حرام شناخته شده ، ولی اگر نامحرم و مردان اجنبی حضور نداشته باشند و آن را نشنوند و خود آواز و محتوای آن ممنوع نباشد اشکالی ندارد.
مشهور فقهاء آواز خوانی زن در عروسی ها را مجازدانسته اند؛ البته به شرط اینکه سخنان و حرفهای باطل و یا آلات موسیقی حرام با آن همراه نگردد و نیز مردهای نامحرم برمجلس زنها داخل نشوند . آیت الله مکارم شیرازی نیز گوش دادن به سرودهایی که یک زن تک‌خوانی کرده است را حرام دانسته است.
نظرت چیه؟