اختلال استرس پس از سانحه (ptsd) سندرمی است که پس از مشاهده و یا شنیدن یک عامل استرس‌زا وآسیب‌زای شدید روی میدهد که می‌تواند منجر به مرگ شود.
عوامل بوجود آمدن اختلال استرس پس از سانحه (ptsd) چیست؟
حوادثی همچون سوءاستفاده جنسی، تصادف، سوانح طبیعی مانند زلزله، جنگ و... به طور کلی افرادی که چنین رویدادهایی را تجربه می‌کنند حتی در مورد کودکان، بیشتر از این که ما بتوانیم تجربه آنها را تصور کنیم و احساسات آنها را درک کنیم از آن واقعه رنج می‌برند. بیمار نسبت به این تجربه‌ها احساس ترس و درماندگی میکند، اغلب رفتارهای آشفته و حاکی از بیقراری واکنش نشان میدهد و مدام تلاش میکند از یادآوری رویداد و سانحه اجتناب کند. همین امر وجه تمایز استرس پس از سانحه با سایر حوادث زندگی است.
علل گسترش اختلال استرس پس از سانحه یاptsd
اگرچه اغلب مردم (۵۰ تا ۹۰٪) یک رویداد بسیار تنش‌زا را تا پایان عمر به یاد دارند ولی فقط ۸٪آنها به ptsd مبتلا می‌شوند. این بیماری در دوران بعد از جنگ بسیار شایع است (مانند جنگ ویتنام، عراق، ایران، بوسنی هرزگوین و افغانستان). همچنین در اثر اتفاقات مهم زندگی مانند فوت یک عزیز یا طلاق و جدایی و ضربه‌های عاطفی احتمال ابتلا به این بیماری زیاد است. به نظر می‌رسد زمینه ژنتیکی، نژاد و دوران کودکی در ایجاد این بیماری موثر هستند. شروع اختلال 1 هفته و حداکثر 30 سال پس از سانحه می باشد. شابعترین سن ابتلا اوایل بزرگسالی و زنان نسبت به مردان آسیب‌پذیر تر هستند.
علل ایجاد اختلال استرس پس آسیبی
تبیین نظری اختلال استرسی پس از ضایعه روانی تا حدودی ضعیف است.جهت گیری‌های روان پویایی بر کنترل کم یا زیاد هیجان‌ها و نقش اجتناب از شناخت‌های بر انگیزنده اضطراب متمرکز هستند. به این معنی که اجتناب فرد از این شناخت‌ها سر انجام به ظهور استرس افزایش یافته و به کابوس‌ها و وسوسه‌های فکری وعملی منتهی می‌گردد. رادو و دیگران این نظریه را ابراز داشته اند که یادآوری خاطرات آکنده از اضطراب و تجربه عاطفی همراه با آن منجر به ضعف و نارسایی در سبب شناسی این اختلال شده است.
درمانگران رفتاری، این اختلال را به عنوان نمونه‌ای از " تعمیم محرک- پاسخ "، مورد تفسیر قرار داده اند. بعضی از آنان این اختلال را به عنوان پاسخی اجتنابی نگریسته اند. گروه اول، آن را یک تجربه شرطی شده کلاسیک ساده دانسته‌اند که در خلال آن فرد نشانه‌های روانی–فیزیولوژیایی، شناختی و رفتاری را به حادثه ضایع‌گر روانی مربوط ساخته است. آنان اظهار می‌دارند که به علت شدت شرایط استرس‌زای اولیه، تعمیم محرک امری متداول است و شخص در موقعیت‌هایی که از جهاتی با حادثه ضایع‌گر روانی اولیه مشابه است، آماده ظهور پاسخ‌هایی به صورت اختلال استرسی است. بر اساس نظر گروه دوم ،فرد از موقعیت‌هایی که موجب احساس ناراحتی در وی می شود، اجتناب می‌ورزد. در نتیجه پاسخ اجتناب‌آمیز هیچ گاه عادی نشده یا خاموش نمی گردد. تا این زمان کار کمی در باره پیش بینی اینکه چه حالاتی منتهی به ظهور سندرم استرسی پس از ضایعه روانی میشود یا چه اشخاصی در موقیعیت‌های استرس‌زا چنین نشانه‌هایی را ظاهر می‌سازند صورت گرفته است.
پژوهشگران در ارزیابی نقش عوامل اجتماعی–فرهنگی در ایجاد اختلال استرس پس از سانحه (ptsd)، پی برده‌اند که محیط‌های اقتصادی محروم زمینه را برای افزایش آسیب‌پذیری آماده می‌کنند. زندگی کردن در محله‌های شهری پر از جرم، احتمال قرار گرفتن در معرض رویداد‌های آسیب‌زا را افزایش میدهد و دریافت خدمات را برای افراد مخصوصا زنان کم درآمد دشوار می‌سازد. زندگی در محله‌های فقیر نشین و در کشور های در حال توسعه که خدمات حمایتی و سلامت روانی در صورت وقوع نا ملایمات کافی نیست، می‌تواند پاسخ‌های روانی تعداد زیادی از افراد را تشدید کند.
علائم اختلال تنش‌زای پس از رویداد
ناآرامی و بیقراری، رفتارهای پرخاشگرانه، احساس بیزاری از دیگران.
گوشه‌گیری و مشکلات در روابط بین فردی به سختی انس گرفتن با دیگران.
احساس گناه و شرمزدگی، بی‌احساسی و فقر هیجانی که از طریق جمع کردن خود و انقباض عضلات صورت می‌گیرد.
واپس‌روی‌های رشدی (بازگشت به رفتارهای اولیه کودکان، شب‌اداری، مکیدن شست و...)
رفتارهای تهییجی و برانگیختگی بیش از حد (حالت گوش به زنگ بودن که به محض مواجه شدن با محرک تنش‌زا شوکه میشود.)
اختلال خواب،کابوس و خواب‌های ترسناک (رویاهای هولناک بدون محتوای مشخص).
اجتناب از افکار و احساسات و حتی اماکنی که وقایع ناخوشایند را یادآوری میکند.
تکرار خاطره‌های آسیب‌زا از قبیل مزاحمت، تجاوز و... در ذهن.
تمایل به بازی‌های تکراری پیرامون حادثه‌ای که تجربه کردند (درمورد کودکان).
اختلال در کار روزانه، مشکلات در تمرکز و آموزش.
البته همه این‌ها باید سه شرط مهم دیگر را نیز به همراه داشته باشند:
الف. فرد باید در معرض یک رویداد پر تنش قرار گرفته باشد.
ب. فرد باید مرتب به یاد این رویداد بیفتد و فلاش بک داشته باشد.
ج. علائم باید بیش از یک ماه طول بکشد.
عوامل زمینه ساز اختلال استرس پس از سانحه:
استرس پس از سانحه
وجود سابقه حادثه ضربه‌زا در کودکی
اختلالات شخصیتی مرزی، بدگمانی (پارانوئیدی) وابسته و ضد اجتماعی
بی کفایتی سیستم‌های حمایتی
استعداد وراثتی، عمومی برای ابتلا به اختلالات روانی
مسائل استرس زای اخیر زندگی
احساس کنترل شدن از بیرون به جای درون
درمان چه مدت طول می‌كشد؟
مدت زمان درمان به آسيب‌هايی كه از آن رنج می‌برديد به ميزان وخامت آنها، ميزان بد بودن علايم در حال حاضر و مشكلات ديگری كه در زندگی‌تان داريد بستگي دارد. درمان برای افرادي كه تنها يك آسيب را از سر گذرانده‌اند، معمولاً 12 تا 20 جلسه است. بيشتر اين جلسات 45 تا 50 دقيقه طول می‌كشد.
درمان:
درمان شناختی رفتاری:
فرآیند درمان بیمار مبتلا به ptsd تلفیقی از دو رویکرد شناختی رفتاری مداخلات رفتاری شامل: آموزش نحوه مواجه موثر با ترس‌ها، اجتناب از اماکن یا افرادی که وقایع را یادآوری میکند، می‌باشد؛ همچنین استفاده از تکنیک آرام بخش و پذیرش احساسات بیمار در کاهش نشانگان استرس پس از سانحه موثر است.
روان درمانی نیز تاثیر مطلوبی ایجاد میکند. روش خاموشی یا خوگیری نظیر غرقه‌سازی كه طی آن افراد مكررا با محركی مواجه می‌شوند كه از آن می‌ترسند نیز برای درمان اختلال استرس پس از آسیب به‌كار رفته است. در این نوع درمان مواجه‌سازی، قربانیان در تخیلشان آسیب را مجسم می‌كنند. آنها آسیب را با صدای بلند، به صورت زمان حال برای درمانگر شرح می‌دهند. این كار در چندین جلسه تكرار میشود. درمان مواجه‌سازی و آموزش ایمن‌سازی در مقابل استرس بر روی 45 قربانی ptsd مقایسه شد. ایمن‌سازی عبارتست از آرمیدگی عمیق عضلانی، بازداری فكر برای مقابله با اشتغال ذهنی و بازسازی شناختی. بلافاصله بعد از پنج هفته درمان، آموزش ایمن‌سازی در مقابل استرس، نشانه‌های اختلال استرس پس از سانحه را تسكین داد، اما بعد از گذشت چهار ماه، درمان با مواجه‌سازی ممتد اثرات بادوامی را ایجاد كرد.
دارو درمانی:
اگر علایم فوق بیش از یک ماه تداوم یابد و منجر به اختلال در عملکرد کلی بیمار (شغلی، تحصیلی، رفتاری و...) شود باید نسبت به درمان آن اقدام نمود. برای درمان دارویی از دارو‌های مهارکننده بازجذب سروتونینمانند فلوکستین، ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای مانندایمی پرایمن، سیتالوپرام، پروپرانولول و کلونیدین استفاده میشود.
سیر و پیش آگهی
علائم بیماری می‌تواند در طول زمان نوسان داشته و یا در اثر استرس شدت یابد. در 30% موارد بهبودی کامل در 40% ادامه علائم به طور خفیف، 20% موارد ادامه علائم به طور متوسط و 10% موارد با وجود علائم شدید ادامه مي‌یابد. پیش آگهی خوب بیماری با موارد زیر در ارتباط است:
آغاز شدن سریع علائم
سیر کوتاه مدت
عملکرد خوب بیمار قبل از شروع بیماری
حمایت اجتماعی قوی
نبودن سایر اختلالات روانی، طبی
مصرف الکل و داروها
در مجموع افراد بسیار جوان و بسیار مسن مشکلات بیشتری در بر خورد با استرس‌زا ها پیدا می‌کنند.
خلاصه مطلب: ptsd اختلالی است که پس از تجربه یک حادثه یا موقعیت ناخوشایند(جنگ-تصادف-بلایای طبیعی-مرگ یا از دست دادن نزدیکان و افرادی که دوستشان داریم-طلاق و جدایی عاطفی و ...) روی میدهد و فرد نتوانسته خاطرات را حذف کند یا با آن کنار بیاید و به طور مکرر موقعیت قبلی را در ذهنش پردازش میکند و فلش بک میزند به گذشته و به طور مداوم کابوس میبیند و از نظر شناختی دید و الگوی غیر عادی پیدا میکند نسبت به محیط اطراف -جهان اطراف و افرادی که در محیط هستند.
نظرت چیه؟