زبان بدن یا ارتباط غیرکلامی
متخصصان ارتباط غیرکلامی می‌گویند زبان بدن، صادق‌ترین زبان دنیاست چراکه حرکات بدن با فرمان مغز انجام می‌گیرد و تقریبا غیرقابل کنترل است و ماهرترین افراد فقط می‌توانند آن را کمتر کنند اما نمی‌توانند آن را از بین ببرند، درحالی‌که کلام از پیش تعیین‌شده و قابل کنترل است به همین دلیل نیز حرکات یا زبان بدن را صادق‌ترین زبان دنیا می‌نامند و برای پی‌بردن به واقعیت‌ها در افراد، حرکات بدن آنها را به‌دقت مورد بررسی قرار می‌دهند.
«پل اکمن»، روانشناس معتقد است مهم‌ترین اتفاقی که در قرن‌های اخیر از طریق زبان بدن از سوی روانشناسان پیش‌بینی شده، جنگ‌جهانی‌دوم بود که با بررسی حرکات هیتلر حین سخنرانی‌ها و همچنین آوا و نحوه به‌کاربردن کلمات جنگ‌جهانی‌دوم را پیش‌بینی کردند. اما «چمبرلن»، نخست‌وزیر وقت انگلیس پیش‌بینی‌ها را جدی نگرفت و بعد از گفت‌وگو با هیتلر درمورد الحاق اتریش به آلمان و جلوگیری از جنگ‌جهانی گفته‌های هیتلر را پذیرفت. اگر «چمبلرن» به حرکات بدن هیتلر توجه می‌کرد شاید حالا جهان سرنوشت دیگری داشت.
متخصصان ترجمه زبان بدن
پیش‌بینی‌های دقیقی که به کمک متخصصان ارتباط غیرکلامی اتفاق افتاد و تاثیری که این نوع ارتباط بر افکار عمومی داشت، توجه سیاستمداران عصر حاضر را بیش‌از بیش به خودش جلب کرد تا جایی که در آخرین اقدام، پنتاگون گروهی متخصص را برای ترجمه زبان بدن سیاستمداران جهان تشکیل داده و گزارش‌های خود را در این خصوص به کاخ سفید ارایه می‌کند. دکتر «آلبرت محرابیان»، استاد ایرانی- آمریکایی ارتباط غیرکلامی در تحقیقاتی که در این خصوص انجام داده به این نتیجه رسید که در انتقال پیام، هفت‌درصد کلام و 38درصد آوا و 55درصد مربوط به حرکات بدن است.
به همین دلیل است که وقتی رییس‌جمهوری هر کشوری که نماینده آن کشور است در مجامع بین‌المللی سخنرانی یا با همتایان خارجی خود دیدار دارد، مورد توجه قرار می‌گیرد. بررسی ارتباط غیرکلامی سران کشورها در آخرین اجلاس سازمان‌ملل که توسط دوربین‌های این سازمان ضبط‌وپخش شده قطعا در کشورهای قدرتمند جهان درحال انجام است اما در این میان حسن روحانی، رییس‌جمهوری اسلامی ایران در 23 دقیقه سخنرانی خود در سازمان‌ملل چه پیامی را به مردم و رهبران جهان ارسال کرد و آیا حرکات بدنش با آنچه در کلام بیان می‌کرد، هم‌خوانی داشت؟ بررسی 22 عکسی که از سخنرانی حسن روحانی در سازمان‌ملل حین سخنرانی گرفته‌شده و روی سایت ریاست‌جمهوری قرار گرفته است نشان می‌دهد چهره رییس‌جمهوری در تمامی این عکس‌ها بدون لبخند و جدی است.
مطابق نظریات «پل اکمن» روانشناس و استاد ارتباط غیرکلامی، عضلات صورت هر انسانی در شش حس مشترک است و واکنش یکسانی نشان می‌دهد. این شش حس که در میان همه مردم جهان یکسان است، خشم، خوشحالی، غم، ترس، بیزاری و شگفت‌زدگی است که بیشتر این حس‌ها در عضلات صورت و حرکات چشم نمایان می‌شود. حرکت عضلات صورت در خشم و ترس نزدیک به هم است اما تفاوت‌هایی دارد که از جمله آن، در ترس، ابروها به سمت بالا می‌روند و گوشه‌های آن به سمت هم است اما در خشم ابروها فقط به سمت هم کشیده می‌شوند. نکته دیگر اینکه در خشم چروکی در پیشانی وجود ندارد در حالی‌که در ترس این چروک موجود است البته اگر در خشم چروکی وجود داشته باشد، همیشگی است. فرورفتگی لب‌ها نیز از نشانه‌های خشم است که اگر بسیار به داخل کشیده شود نشان از خشم شدید است.
لبخند برای استتار
در حس خوشحالی، لبخند مهم‌ترین نشانه است اما باید توجه داشت که لبخند گاه پوشاننده حس‌های منفی نیز هست. لبخند زمانی نشانه خوشحالی است که همراه سایر نشانه‌ها باشد و در حس خوشحالی، لب‌ها گاهی باز و گاهی هم بسته می‌ماند. لب‌ها گاهی باز شده و گاهی هم بسته می‌مانند اما خط لبخند ایجاد می‌شود، گونه‌ها بالا می‌روند و پایین چشم، چروک می‌افتد و در قسمت بیرونی چشم چروک‌ها دیده می‌شوند. به‌جز شش حس پایه، حرکات دست‌ها نیز منبع مهم ارتباط غیرکلامی و زبان دوم محسوب می‌شود.
حرکت دست و نحوه دست‌دادن افراد باهم می‌تواند نشانه ارتباط بین دو فرد در موقعیت باشد. بنابر آنچه گفته شد تحلیل عکس‌های منتشرشده از رییس‌جمهوری در سازمان‌ملل نشان می‌دهد او در طول سخنرانی، عضله‌های صورتش منقبض بوده است به این معنا که عضله‌های صورت به سمت پایین کشیده شده، لب‌ها به سمت داخل دهان درهم بوده، ابروها درهم کشیده شده، حرکت سر نیز روبه پایین بوده و به سمت چپ (درعکس) چرخیده است که نشان از نگاه رییس‌جمهوری به یک سمت بوده است. فقط در یک مورد سر روبه جلو و نگاه مستقیم بوده که در آن عکس نیز ابروها در هم کشیده شده و خط لبخند رو به پایین است و نگاه نیز خیره است که البته همه این علایم نشان ناراحتی و جدیت است. در عکس‌های موجود، رییس‌جمهوری از زبان دوم خود یعنی حرکات دست‌ها هیچ‌استفاده‌ای نکرده است، به همان اندازه که حرکات اضافه بدن می‌تواند اضطراب را نشان دهد کنترل بیش‌‌ازحد آنها نیز نشان از همان میزان اضطراب فرد سخنران دارد.
ضمن اینکه استفاده از حرکات دست حین به کار بردن کلمات نشان از اطمینان فرد در گفته‌هایش دارد و آنها را برای شنوندگان باورپذیرتر خواهد کرد. استفاده از انگشت اشاره هنگام تاکید و تحکم، یکی از مهم‌ترین روش‌های اطمینان‌سنجی از گفته‌های فرد سخنران است، آن هم زمانی که سخنران می‌خواهد از قدرت و اقتدار کشورش، یا حقی که دارد سخن بگوید، اما رییس‌جمهوری از حرکات دست و انگشت در این سخنرانی هیچ‌استفاده‌ای نکرده است و تقریبا در همه عکس‌ها دست‌ها پنهان است.
به همان میزان که رییس‌جمهوری در عکس‌ها سعی در کنترل حرکات بدن خود داشته است، بررسی فیلم سخنرانی وی نشان می‌دهد او در استفاده از آوا بسیار موفق عمل کرده است.
هرچند حجم بالای مطالبی که حسن روحانی سعی در بیان آن داشت باعث شده بود تا او با سرعت بیشتری متن سخنرانی را بخواند و فرصتی برای استفاده از مکث و تاکید نداشته باشد اما صدای رسا و بدون خشن و لرزش که کلمات را محکم ادا می‌کرد مهترین نکته مثبت زبان بدن رییس‌جمهوری بود که در جهت هدفش از آن به‌خوبی استفاده کرد.
عکس‌های منتشرشده از زمان حرکت رییس‌جمهوری به سمت تریبون سخنرانی، نشان می‌دهد دست‌های او بسته است و سعی در کنترل عبا دارد که مهم‌ترین استفاده رییس‌جمهوری از دستانش بوده است. او با این‌کار سعی دارد ضمن ایجاد تمرکز، اضطراب خود را کنترل کند. وی یک‌جای دیگر نیز از دست خود استفاده کرده، آن هم سلامی است که به هیات‌رییسه حین ورود به تریبون می‌کند؛ با قراردادن دست روی سینه و خم‌کردن چنددرجه‌ای سر؛ این سبک سلام، شرقی است که حسن روحانی از آن استفاده کرده است.
برعکس حرکات بسته و کاملا کنترل شده رییس‌جمهوری حین سخنرانی که نشان می‌دهد او تمرین زیادی در این خصوص داشته، عکس‌های منتشرشده‌اش از دیدار با پوتین در حاشیه اجلاس «آستاراخان»، پیروزی قاطع ایران در این اجلاس را به وضوح می‌توان در چهره رییس‌جمهوری مشاهده کرد؛ نکته‌ای که در صورت «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهور روسیه به‌هیچ‌وجه دیده نمی‌شود.
عکس‌های منتشرشده از این دیدار در سایت ریاست‌جمهوری، نحوه قدم‌برداشتن حسن‌روحانی و قراردادن دست‌ها روی عبایش و در برابر «پوتین»، نشان‌دهنده آرامش و خوشحالی رییس‌جمهوری است؛ عضلات صورت به طرفین کشیده شده، چین‌های دور چشم روبه‌بالاست و لبخند روی لب‌ها، کاملا گشاده و رضایت‌آمیز است.
دست‌هایی از موضع برتر
نحوه دست‌دادن حسن روحانی نیز همین موضوع را نشان می‌دهد. هنگام دست‌دادن فاصله دست روحانی و «پوتین» با بدنشان نشان می‌دهد حسن روحانی موضع برتر و وضعیت بهتری نسبت به «پوتین» دارد، عضلات صورت روحانی و لبخندی که بر لب دارد چین دور چشم‌ها و شانه‌های صاف و کشیده او را در موقعیت قدرت قرار داده است.
دست‌ها در چارچوب بدن قرار دارند، دست روحانی رو و دست «پوتین» زیر قرار دارد، همچنین «پوتین» دستش را به سمت روحانی دراز کرده و در حالت زیر قرار داده است. عضلات صورت «پوتین» به سمت پایین کشیده شده خط لبخند و عضلات دور لب او به سمت پایین و ابروها روبه‌پایین قرار دارد و او سعی کرده به جایی به‌جز روحانی و دوربین نگاه کند، این وضعیت «پوتین» نشان می‌دهد او از امتیازات احتمالی که به روحانی داده اصلا خشنود نیست. وضعیت بدن«پوتین» نشان می‌دهد گفته‌های «برنده اجلاس آستاراخان ایران بود» دقیقا همان چیزی است که فکر می‌کرد.
در یکی دیگر از این عکس‌ها که حین راه‌رفتن «پوتین» و روحانی گرفته شده است، روحانی یک‌گام جلوتر از «پوتین» است و پوتین سعی کرده خود را به او برساند. نحوه قدم‌برداشتن و فاصله دوپای «پوتین» این موضوع را تایید می‌کند، عکس موجود نیز نشان از در موضع قدرت قرارگرفتن روحانی است. نشستن هیات همراه رییس‌جمهوری ایران و روسیه حین مذاکرات آنها هم قدرت ایران را نشان می‌دهد. شانه‌های صاف، پاهای منظم و کمرهای صاف و سرهای بالا نشانه‌های غیرکلامی افراد قدرتمند است، در حالی‌که هیات روس شانه‌هایی افتاده و پاهایی نامرتب دارند.
فرانسه پیشقدم بود
حسن‌روحانی در دیدار با «اولاند» نیز با هوشمندی از حرکت دست خود استفاده کرده. او حین دست‌دادن با «اولاند» دست خود را در حالت عمود قرار داده است. به این معنا که دست دو رییس‌جمهوری در حالت عمود و برابر است. برعکس نحوه دست‌دادن با پوتین که دست وی زیر و دست روحانی رو بود و موضع برتر ایران را نشان می‌داد. در این عکس نیز روحانی با نحوه دست‌دادنش درواقع بر موضع برابر ایران در مذاکره و ارتباط با فرانسه تاکید کرده است.
در این تصویر نیز حسن روحانی دست را در چارچوب بدن خود قرار داده و این اولاند است که دستش را به‌سمت روحانی دراز کرده و روحانی با نگاه‌کردن به دوربین، ارتباط چشمی و خوشحالی را هنگام دست‌دادن حفظ کرده است. عضلات صورتش روبه‌بالاست و لبخندش در حدی که دندان‌ها پیداست؛ نشان می‌دهد او از وضعیت موجود، کاملا راضی است درحالی‌که «اولاند» در این وضعیت نیست. او برای دست‌دادن با رییس‌جمهوری ایران دستش را به سمت او دراز کرده، کسی که دست را دراز کرده آن هم در اندازه‌ای بیشتر از طرف مقابل، در موضع درخواست قرار می‌گیرد، به همین دلیل؛ «اولاند» سعی کرده به دوربین نگاه نکند و عضلات صورتش که روبه‌پایین کشیده‌شده‌است نیز ناراحتی او را نشان می‌دهد.
عکس موجود از دیدار حسن‌روحانی با «دیوید کامرون» نخست‌وزیر انگلستان، روحانی را در وضعیتی متفاوت قرار داده‌است. عضلات صورت روحانی، لبخندی که بر لب دارد و نگاه به دوربین رضایت درونی او را نشان می‌دهد. «دیوید کامرون» نیز در چنین وضعیتی قرار دارد هرچند چهره‌ای جدی و به سبک معروف انگلیسی‌ها دارد اما نگاهش به دوربین و کشیده‌شدن عضلات صورتش به طرفین و لبخند محوی که بر صورت دارد، زمان عکس‌گرفتن با روحانی، رضایت درونی او را نیز نشان می‌دهد با این حال «کامرون» سعی کرده این رضایت را کاملا کنترل کند. اما نکته‌ای که در این عکس وجود دارد دست حسن روحانی است؛ دستی که برخلاف عکس‌های موجود از دیدار با «پوتین» و «اولاند» از چارچوب بدن خارج شده و به سمت «کامرون» رفته است.
این‌بار دست نخست‌وزیر انگلیس است که در چارچوب بدنش قرار گرفته است. این وضعیت به بیننده نشان می‌دهد ایران به برقراری رابطه با انگلستان تمایل بیشتری داشته اما باز هم با همان جمله تاکیدی روحانی، «از موضع برابر». هرچند ایران دستش را به سمت انگلستان دراز کرده اما عمودبودن دست هر دو طرف، هنگام گره‌خوردن به هم گفت‌وگو بین این دو از موضع برابر را کاملا به بیننده القا کرده و به وضوح نشان می‌دهد.
فارغ از جدیت و ناراحتی که زبان بدن رییس‌جمهوری حین سخنرانی در سازمان‌ملل نشان می‌دهد، زبان بدن او در دیدار با سران سه قدرت جهانی خوشحالی و اقتدار را نشان می‌دهد اما ارتباط غیرکلامی فقط حرکات بدن نیست. رنگ‌های استفاده‌شده از لباس سران کشورها نیز بیانگر پیامی است که می‌خواهد به طرف مقابل بدهد، با توجه به اینکه ملاقات با سران سه قدرت جهانی و سخنرانی در سازمان‌ملل چهار موقعیت متفاوت برای حسن‌روحانی بوده است. آیا استفاده از رنگ سرمه‌ای، سیاه و سفید و در یک مورد قهوه‌ای (با استناد به عکس‌های موجود) عمدا بوده یا به بی‌توجهی مشاوران رسانه‌ای رییس‌جمهوری به تاثیر و پیام رنگ‌های لباس بازمی‌گردد؟
نظرت چیه؟