در دهه‌هاي اخير، حجم مطالعه کتاب بين مخاطبان بين‌المللي با کاهش قابل توجهي مواجه شده است. کارشناسان حوزه کتاب و کتابخواني دلايل مختلفي را براي کاهش يا چرايي عدم مطالعه در بين اقشار و همينطور سنين مختلف ذکر کرده‌اند که در اين مطلب به آنها پرداخته مي‌شود.
عدم جذابيت جلد کتاب‌ها
کتاب‌ها در سال‌هاي اخير با تصاويري سرد، يا خالي از محتوا و عدم ارتباط با مخاطب جلد مي‌شوند. کارشناسان حوزه کتاب، يکي از عمده دلايل عدم جذب مخاطبان به کتاب را در اين علت مي‌دانند؛ زيرا در ابتدا تيتر و در مرحله بعدي جلد کتاب مي‌تواند با مخاطبان ارتباط برقرار کرده و وي را براي خواندن کتاب جلب کند. اگر تيتر جذابي براي مخاطب انتخاب شود، مسلما خواننده نيز براي مطالعه کتاب گرايش پيدا خواهد کرد.
در سال‌هاي اخير، کتاب‌ها تنها با رنگ‌ها يا تصاوير بي‌محتوا و کوچک جلد مي‌شوند که هيچگونه محتوا يا معنا و مفهومي را به مخاطب منتقل نمي‌کنند. در صورتي که اگر جلد روي کتاب با مفاهيم داخل کتاب تطابق داشته باشد يا با الهام از شخصيت‌هاي ادبي يا مفاهيم ادبي داخل کتاب انتخاب شده باشد، نه‌تنها مخاطب را به سوي خود جلب مي‌کند، بلکه تاثير دوچنداني در فروش و استقبال از کتاب نيز مي‌تواند داشته باشد. هرچند كه نمي‌توان بحث جلد را علت اصلي نخواندن كتاب در بين خانواده‌ها دانست، ولي بايد متذكر شد كه اين بحث نيز بحث مهمي بوده و در فكر و در موقع خريد كمك زيادي به مخاطب مي‌كند.
خانواده‌ها بايد توجه داشته باشند كه نقش مطالعه، كتاب و كتابخواني در بين آنها تاثير بسزايي دارد، چرا كه با مطالعه كتاب در زمينه‌هاي مختلف اعم از مذهبي، علمي و يا زمينه‌هاي روانشناسي، مي‌توان به اطلاعات زيادي دست يافت و با اين كار و با الگوگرفتن از زندگي ائمه اطهار(ع) راهي درست و روشن را انتخاب كرد و با استعانت از خداوند متعال و مطالعه كتاب آسماني، تصميمي درست براي زندگي گرفت.
اکنون يک سوال مطرح مي‌شود: اگر تيتر کتاب جذابيت چنداني نداشته باشد و جلد کتاب نيز به شکلي باشد که توضيح داده شد، آيا اين دليلي مي‌شود كه كتاب نخواند و به امر كتابخواني توجهي نكرد؟ خير، بلكه براي ما محتواي كتاب مهم است و اين موضوعات در مرحله پاياني قرار مي‌گيرد. بسياري از مخاطبان به دليل اسم نويسنده يا مترجم‌هاي مشهور يا شناخته شده به دنبال کتاب آنها مي‌روند، در صورتي که گاهي پيش مي‌آيد، نويسنده يا مترجمي کتاب اول خود را به مرحله چاپ رسانده و آن کتاب نيز کتاب منحصربه‌فرد و در نوع خود بي‌نظير است، اما به دليل اينکه اسم نويسنده يا مترجم کمتر شناخته شده و کار اول وي محسوب مي‌شود، مخاطبان کمتري به سمت خريد اين کتاب مي‌روند؟ در اينجاست که ناشران، طراحان و همينطور نويسنده‌ها سهم بسزايي در چرايي عدم مطالعه ايفا مي‌کنند...
آيا شما تا کنون با اين مشکل مواجه شده‌ايد يا کساني را مي‌شناسيد که اين جمله را به زبان آورده باشند؟ بسياري از اشخاص به دليل اينکه داستان کتاب را بعد از مدتي فراموش مي‌کنند ترجيح مي‌دهند تا کمتر کتاب بخوانند و زمان فراغت خود را به کارهاي ديگري اختصاص مي‌دهند.
اين مشکل را بايد از چندين جنبه مورد بررسي قرار داد: حافظه مخاطب به دليل مطالعه کم و ناچيز در نگهداري اطلاعات، ضعيف عمل مي‌کند و اين فراموشي و عدم فعاليت حافظه مي‌تواند در سال‌هاي آينده براي مخاطب دردسرساز شود و وي را به سمت ابتلا به بيماري آلزايمر سوق دهد. در نتيجه به تمام مخاطبان توصيه مي‌شود که کتاب خواندن را به خاطر دلايل اينچنيني کنار نگذاريد.
اما مورد بعدي را مي‌توان در ضعف محتوا توجيه کرد؛ زيرا کارشناسان حوزه کتاب معتقدند در صورتي که محتواي کتاب ضعيف باشد و نتواند مخاطب را با خود همراه کند، بعد از مدتي به فراموشي سپرده مي‌شود، در صورتي که داستان‌هاي اساطيري و زيباي بسياري مانند بينوايان و غيره را مي‌توان نام برد که مخاطبان تنها با مطالعه يک دفعه از اين کتاب‌ها هرگز محتواي آنها را به فراموشي نسپردند.
کارشناسان حوزه کتاب معتقدند زماني که داستاني با مخاطب ارتباط برقرار مي‌کند، تک تک خطوط و همينطور فصل‌هاي يک کتاب تاثير مستقيمي بر ذهن و همينطور اعصاب وي داشته و مانع از فراموشي داستان مي‌شوند. اين موضوع توسط محققان نيز تاييد شده است، بدين معنا که اگر يک موضوع با مخاطب ارتباط برقرار کند تا مدت‌ها در ذهن وي مانا و ماندگار مي‌شود. توجه داشته باشيم به كتاب‌هايي رجوع كنيم كه در بيشتر با زندگي روزمره ما درگير است، نه اينكه سبك و زمينه كتاب‌هاي ديگر را فراموش كنيم، نه، منظور اين است كه كتاب‌هايي بايد بيشتر مطالعه كنيم كه بيشتر در طول زندگي روزمره‌مان كارايي دارند. مثل كتاب‌هاي مذهبي، علمي و... كه مطالعه صفحه به صفحه اين كتاب‌ها باعث تجربيات زيادي شده و درس مي‌گيريم و مي‌آموزيم كه راه درست را چگونه از راه اشتباه تشخيص دهيم.
جالب است بدانيد که کتاب‌هاي مذهبي، علمي - تخيلي بيشترين تاثير و ماندگاري را در ذهن مخاطبان داشته‌اند. زماني که شخصي در حال مطالعه کتاب‌هاي مذهبي، علمي - تخيلي است، براي درک بيشتر داستان به تصويرسازي و همينطور تجسم وقايع مي‌پردازد که باعث مي‌شود داستان به دليل تصويرسازي، مدت بيشتري در ذهن خواننده تثبيت شود. اما اين نکته تنها در کتاب‌هاي علمي - تخيلي صدق مي‌کند و کمتر کتابي داراي اين ويژگي است.
يکي از موارد مهم را مي‌توان در عدم اطلاع و آگاهي از روش‌هاي صحيح و درست مطالعه و کتابخواني دانست. نه‌تنها کتابخواني در اوقات فراغت، بلکه بسياري از دانش‌آموزان، دانشجويان و غيره گله‌مند هستند که کتابي را بيش از چندين بار براي امتحان دوره کرده‌اند، اما سر جلسه امتحان قادر به پاسخگويي هيچ سوالي نبوده‌اند!
اگر از استرس دانش‌آموزان و دانشجويان سر جلسه امتحان بگذريم، بايد گفت که بسياري از آنها شيوه صحيح خواندن و مطالعه کتاب را نمي‌دانند، به همين دليل و با وجود اينکه چندين مرتبه کتابي را براي امتحان دوره کرده‌اند، اما قادر به نوشتن و يادآوري مسائل خوانده شده و فرا گرفته شده نبوده‌اند. در صورتي که اگر روش صحيح مطالعه و کتابخواني را مي‌دانستند، تنها با خواندن يک دفعه از کتاب نه‌تنها قادر به پاسخگويي سوالات بودند، بلکه محتواي کتاب تا مدت‌ها در ذهن و حافظه‌شان ثبت مي‌شد.
اين موضوع در مطالعه کتاب‌هاي غيردرسي در اوقات فراغت نيز صدق مي‌کند. اگر شما داستان يا کتابي را مطالعه کرده‌ايد، اما بعد از مدتي داستان را فراموش مي‌کنيد، يکي از دلايل مي‌تواند در عدم دانستن روش صحيح مطالعه باشد؛ زيرا برخي از خوانندگان معتقدند با گذشت يک هفته از مطالعه کتاب، تمام جزئيات آن را فراموش مي‌کنند!
مطالعه و خواندن سطحي با مطالعه و خواندن عميق بسيار تفاوت دارد. گاهي اوقات داستاني که در چندين سال قبل اما با روشي عميق خوانده شده است، به آساني از ذهن خواننده پاک نمي‌شود.
کشورهايي نيز هستند که با رعايت اصول صحيح چاپ و نشر و همينطور نگارش و تدوين کتاب‌ها، جذب دوچندان مخاطبان و خوانندگان را به همراه داشته‌اند و بايد در نظر داشت در كشورمان ايران آنقدر مقدار كتاب و محتواي آنها زياد است كه مي‌توان به راحتي كتاب موردنظر را پيدا كرد و خواسته‌هاي خود را از درون آن پيدا كرد.
نكته‌اي كه حائز اهميت است اينكه در بسياري از موارد كه براي خريد كتاب به كتابفروشي مي‌رويم، اشتباها با فكرنكردن و تحقيقات كافي در مورد خريد كتاب و مواردي اينچنيني كتاب‌هايي را خريداري مي‌كنيم كه در راستاي اهداف و افكار ما نيست و از كتاب تا حدي زده مي‌شويم.
مهم است كه بدانيم خريد كتاب را نبايد ساده انگاشت، بلكه قبل از خريد بايد پرسيد و تحقيق كرد كه آيا كتابي كه در حال خريداري آن هستم، كتابي هست كه من را ارضاء كند و خواسته‌هاي من را از لحاظ فكري و روحي برطرف كند و يا فقط كتابي است گذرا و در حد تجربه‌اي اندك. پس با مشورت و سوال‌كردن مي‌توان كتاب موردنظر را تهيه كرد و در روند زندگي گامي مثبت به سوي جلو برداشت.
مردم کشورهاي توسعه‌يافته‌اي مانند آمريکا، کانادا، انگليس و استراليا ساعات مطالعه کمتري نسبت به کشورهاي در حال توسعه يا آسيايي داشته‌اند. کارشناسان، چرايي اين موضوع را در وجود وسايل ارتباطي و سرگرم‌کننده ديگري در اين کشورها مثال زده‌اند که باعث پر شدن زمان و اوقات فراغت مردم کشورهاي در حال توسعه شده است.
بارها به اين موضوع برخورد كرده‌ايم كه نبود كتاب در يك خانه ما را به اين فكر واداشته است كه چرا اين خانه با وجود داشتن وسايل شيك و مدرن امروزي، داراي حتي يك كتابخانه كوچك نيست. درست است، هستند منازلي كه با هزينه‌هاي گزاف و بالا راضي به خريد وسايل سنگين و گرانقيمت امروزي و تجملات هستند، ولي راضي نيستند حتي ريالي براي تهيه كتاب هزينه كنند، چرا كه همين كتاب اگر درست انتخاب شود و در راستاي اهداف فكري و عقلي و خواسته شخص موردنظر انتخاب شود، مي‌تواند كمك بسيار زيادي به فرد كند.
تحقيقات نشان داده افرادي كه به طور مستمر داراي مطالعه هستند و وقتي را هرچند كم و محدود صرف مطالعه كتاب و كتابخواني مي‌كنند، داراي روحيه بشاش‌تر و بازتر هستند و در مواقع سختي و مشكلات با ديد بازتري با موضوع برخورد مي‌كنند و در آداب و معاشرت گاها بسيار موفق‌تر عمل كرده‌اند و نسبت به افرادي كه حتي دقيقه‌اي وقت براي مطالعه كتاب نمي‌گذارند و به علم و پژوهش توجهي ندارند، موفق‌تر بوده‌اند.
مطالعه و بهادادن به امر كتاب در خانواده باعث مي‌شود افراد خانواده داراي معلومات بالايي باشند و با مطالعه خود را به عرصه‌هاي بالاتري برسانند. شايد بتوان گفت خانه‌اي كه خالي از كتاب باشد، خالي از گنج بزرگي است و افراد آن خانواده از گنجينه بزرگي دور هستند. امر بزرگ كتاب و كتابخواني به افراد كمك بزرگي مي‌كند تا بتوانند در تصميم‌گيري‌ها و اهداف خود به خوبي نتيجه بگيرند.
دليلي جالب و عجيب براي آمار بيشتر مطالعه در کشورهاي آسيايي و در حال توسعه نشان مي‌دهد ما در حال از نظر مطالعه در سطح مطلوبي قرار داريم و اين امر به اثبات رسيده كه بسياري از خانواده‌ها با مطالعه زياد توانسته‌اند مشكلات بزرگ خود را يكي پس از ديگري پشت سر گذاشته و حتي گاهي اوقات بدون سوال‌كردن از ديگران، مشكلات را حل كرده‌اند. آمارهاي زيادي نشان مي‌دهد كه در ايران مطالعه به حدي به افراد كمك مي‌كند كه در امورات زندگي با مشكلات كمتري مواجه شده‌اند. كتاب‌هايي مانند كتاب زناشويي، آيين همسرداري، مديريت و برنامه در زندگي گروهي، مديريت و تشكيل خانواده، خانواده در راستاي اهداف اسلامي و... كه توانسته در چند ساله اخير كمك‌هاي شايان توجهي به افراد مختلف بكند، كمك‌هايي در زمينه روند و حركت در راستاي زندگي درست و صحيح‌تر، طرز درست تصميم‌گيري و راهبرد زندگي فردي، تصميم‌گيري درست در زمينه خانه و خانواده و همچنين رفتار و گفتار صحيح در حين زندگي كرده است.
افرادي از کشور هند مورد پرسش و آزمون قرار گرفته‌اند: «بسياري از هندي‌ها معتقد بودند به دليل فقري که در کشور و همينطور خانواده آنها وجود دارد، توانايي سفر به کشورهاي مختلف را ندارند، به همين دليل کتاب‌هاي داستان يا توريست در ساير کشورها را خريداري کرده و با کمک تصاوير يا توصيفات کتاب با فرهنگ، آداب، مکان‌هاي ديدني و غيره کشورهاي مقصد و مورد علاقه‌شان آشنا مي‌شوند.ّ
جالب است بدانيد که در ادامه گزارشي آمده است: «کتابخانه‌هاي هند با وجود اينکه کتاب‌هاي غني و به‌روزي را همانند کتابخانه‌هاي کشور توسعه‌يافته در خود جاي نداده‌اند، اما با سيلي از درخواست‌هاي عضويت و همينطور امانت کتاب‌هاي مختلف روبه‌رو شده‌اند که گاهي اوقات برخي از اعضاي کتابخانه براي امانت گرفتن يک کتاب بايد بيش از يک ماه در صف بمانند تا نوبت به آنها برسد و کتاب مورد علاقه‌شان را به امانت بگيرند و مطالعه کنند. با اين كار به خيلي از كشورها ثابت كرده‌اند كه با مطالعه صحيح و به موقع و وقت گذاشتن براي اين امر خطير، مي‌توان تصميمات بهتري براي ادامه زندگي گرفت و به خودمان كمك كنيم تا علممان را هر روز بيشتر از ديروز گسترش دهيم تا بتوانيم زندگي فردي و اجتماعي‌مان را با توانايي ذهني بهتري رو به جلو ببريم و گامي موثر در جهت بهبود روابط فردي و گروهي برداريم.
نظرت چیه؟