واژة "از شير گرفتن" معمولاً بهعنوان توقف شيردهي به كار ميرود. همچنين ميتوان از شير گرفتن را به معناي تغيير تدريجي تغذيه كودك از شير به غذاهاي تركيبي دانست. از شير گرفتن براي كودك بهلحاظ عاطفي دشوار است، زيرا مادر براي او منبع شادي، نشاط و غذا بوده است. هنگام گرسنگي در آغوش گرم مادر آرام گرفته و شير نوشيده، كه اين عمل علاوه بر آن كه او را سير كرده، برايش لذتبخش نيز بوده است. به همين دليل، ترك آن برايش كاري دشوار و نگرانكننده محسوب ميشود. پس اگر ميخواهيد كودك خود را از شير بگيريد اين عمل نبايد سريع و ناگهاني و يا با اِعمال خشونت همراه باشد. بلكه بايد از شش ماهگي به تدريج، با جانشين كردن غذاهاي مناسب و كم كردن تعداد دفعات شيردهي، زمينه را براي اين كار فراهم سازيد.براي از شيرگيري كودك تنها تلاش مادر كافي نيست. بلكه همكاري همة اطرافيان، بهويژه پدر، در اين زمينه بسيار مهم است.
بهتر است به اين نكته هم توجه داشت كه از شير گرفتن كودك برايش چنين تصوري به وجود نياورد كه ديگر از عشق و محبت مادرانه محروم شده است. بنابراين در مراحل از شيرگيري به كودك توجه بيشتري نشان دهيد.
* از شير گرفتن ناگهاني:
اگر به علّت بيماري، بارداري و يا مسافرت مادر، كودك بهطور ناگهاني از شير گرفته شود، اضطراب شديدي در او ايجاد خواهد شد. در مواقعي كه مادر شيرده، مجدداً باردار ميشود، اين بارداري به معناي قطع ناگهاني شير براي كودك اوّل است. در اين شرايط مادر فرصتي براي مراقبت از كودك ندارد.
محروم شدن از گرماي محبت مادري موجب ميشود تا كودك با انجام فعاليتها و رفتارهايي نظير بداخلاقي و گريه اعتراض خود را اعلام كند و به خاطر آن تنبيه شود كه البته چنين رفتاري براي كودكي نگران طبيعي است.
* بارداري مجدد و شيردهي:
بهتر است در مواقعي كه مادر به علّت بارداري مجبور به قطع ناگهاني شير خود ميشود، براي جلوگيري از كاهش آثار نامطلوب رواني و عاطفي اين مسأله، موارد زير را مدّنظر قرار دهد:
۱. بهتدريج و براي مدّت بيش از دو تا سه ماه كودك خود را از شير بگيرد.
۲. كودك از محبت خاصي برخوردار شود تا كمبودي كه برايش بهوجود آمده است، جبران گردد.
۳. براي ارضاي غريزة مكيدن كودك از بطري شير و پستانك استفاده شود.
* روشهاي سنّتي از شير گرفتن:
طعم ناخوشايند بهجاي شير مادر: يكي از روشهاي معمول براي از شير گرفتن كودك، استفاده از داروهاي گياهي تلخ است. مادر قبل از اقدام به شير دادن، موضع شيردهي را با داروي تلخ گياهي نظير صبرزرد، كلپوره و ... آغشته كرده، به محض اينكه كودك شروع به شير خوردن ميكند، بهجاي طعم شيرين شير، دهانش تلخ و از شير خوردن منصرف ميشود. از جمله آثار نامطلوب اين روش آن است كه گياهان دارويي مصارف درماني خاص خود را دارند و هر دارو در جهت درمان يك بيماري بهكار ميرود. بهعنوان مثال، صبرزرد جزء داروهاي مسهل است و در صورت مصرف زياد ممكن است كودك را دچار اسهال كند. مصرف بيش از اندازة كلپوره نيز بهويژه براي كودكان حالت مسمومكننده دارد.
زخمي نشان دادن سينة مادر: در مواقعي نيز مادر با زخمي يا بدنما جلوه دادن سينه، حسّ ترحم كودك را برميانگيزد. در نتيجه، شيرخوار براي اينكه مادرش احساس ناراحتي نكند، شير نميخورد. از جمله معايب اين روش نيز ميتوان به آثاري كه اين كار ميتواند بر روان كودك بگذارد، اشاره كرد. در اين حالت كودك قلباً براي مادر متأسف ميشود. گاهي هم ممكن است كودك از اين وضعيت بترسد و مشكلي بر مشكلات بيافزايد. ضمن آنكه بعد از رفع مانع، كودك مجدداً براي خوردن شير اقدام ميكند و بعد از آن، حرفهاي مادر را دروغ ميپندارد و براي حرف او ارزش قائل نميشود.
* روش تدريجي اما قاطع:
روش تدريجي اما قاطع، براي از شير گرفتن كودك موفقترين روش است. براي كودك ۶ ماهه اجراي برنامة شيردهي هر چهار ساعت يكبار مناسب است. ضمن اينكه ميتوان بهتدريج غذاي كمكي را در تغذية كودك وارد كرد. با اعمال اين روش مادر ميتواند برنامهريزي غذايي براي كودك داشته باشد. در نتيجه، با اعتمادبهنفس در پيشرفت و پيشبيني مسايل به پيش برود. شروع به دادن مايعات در ليوان مخصوص كودك و يا با قاشق، بغل كردن عروسك، خرس كوچولو يا قطعات پارچهاي ديگر جانشين خوبي براي دلبستگي كودك به شير مادر برشمرده ميشود. وقتي فواصل شيردهي مشخص شد، مادر ميتواند حذف تدريجي وعدههاي شير را شروع كند. حقّ انتخاب با مادر است. بعضيها ابتدا حذف شبانه را در نظر ميگيرند، برخي ترجيح ميدهند، شير دادن وقت ناهار را اوّل قطع كنند. چون اطمينان دارند كودك بهجاي شير، غذاي كافي براي خوردن دارد. اما اغلب بهتر است مادر بعد از خوردن يك غذاي سفت، يعني زماني كه كودك سير است، به او شير بدهد.
اين مسئله مهم است كه وقتي يك نوبت شير دادن حذف شد، مجدداً در لحظههاي بيتابي كودك برقرار نشود. ممكن است كودك با صداي بلند اعتراض خود را بيان كند، ولي مادر بايد هدف نهايي خود را بهخاطر داشته باشد، چون هرگونه ترديد موجب تشديد تقاضاهاي كودك ميشود. وقتي مادر تصميم خود را گرفت، قاطعيت تصميم او، به كودك انتقال مييابد. تغذيه قبل از خواب و يا هنگام صبح آخرين نوبتهايي هستند كه بايد حذف شوند. پس مادر ميتواند اين نوبت را تا زماني كه كودك علاقة خود را از دست بدهد، حفظ كند.
* توصيههاي كاربردي:
- از شير گرفتن كودك نارس بايد ديرتر از كودك عادي و سالم انجام شود.
- مادر بايد كاملاً مطمئن باشد كه مايل است كودك را از شير بگيرد.
- در صورت امكان براي حذف هر وعده شير خوردن كودك، يك هفته فاصله زماني در نظر گرفته شود.
- زماني كه مادر فرصت بيشتري براي بيرون بردن و سرگرم كردن فرزندش دارد، بهترين زمان از شيرگيري كودك است، زيرا محدوديتهاي محيط بيرون، مانعي براي شير خوردن كودك محسوب ميشود و سرگرم بودن او، اشتياق به شير خوردن را كم ميكند.
- زماني را براي قطع شيردهي انتخاب كنيد كه حوادث تنشزاي ديگري براي كودك در شرف وقوع نباشد. براي نمونه، قطع كردن شير، قبل از زمان بازگشت مادر به محل كار، رفتن به مسافرت و يا همزماني آن با آموزش كنترل ادرار نباشد.
- بهتر است اطرافيان مادر، در خلال دوره از شيرگيري كودك پيشرفتهاي او را در اين كار، هرچند جزيي باشد، گوشزد كنند، و با اين عمل، به اعتمادبهنفس مادر كمك كنند.
- براي از شير گرفتن به هنگام شب، هفتهاي را انتخاب كنيد كه ديگر افراد ميتوانند كودك را در تخت بخوابانند.
- پخش كردن موسيقي مخصوص كودكان كه آهنگ ملايم دارد. خواندن قصه، عروسك پشمالو و اسباببازيهاي متعدد كه كودك بتواند در آغوش بگيرد يا در تخت خود قرار دهد، از جمله روشهاي آرامشبخش هستند.
- در هنگام از شير گرفتن كودك و تا مدتها بعد از آن، بهتر است مادر كودك خود را با لباس (پوشيده نه عريان) استحمام كند تا كودك دوباره به شير خوردن تشويق نشود.
* نتيجه اينكه . . .
براي از شيرگيري كودك تنها تلاش مادر كافي نيست. بلكه همكاري همة اطرافيان، بهويژه پدر، در اين زمينه بسيار مهم است. بهعنوان مثال، هنگامي كه مادر ميكوشد كودكش را از شير خوردن منع كند و او بهشدّت مقاومت نشان ميدهد، پدر ميتواند با تشويق كودك به خوردن غذا و سرگرم كردن او به انواع بازيها، وي را از اين كار منصرف كند. اين مسئله بخصوص در نيمههاي شب كه كودك بهانهگيري و گرية بيشتري ميكند، حائز اهميت است.
اغلب پدران خود را از اين مسئوليت بركنار ميدانند و از شير گرفتن كودك را وظيفة مادر تصوّر ميكنند. در حالي كه موفقيت هرچه سريعتر در اين امر، بهنفع آرامش مادر، كودك و محيط خانواده است.
نكتة ديگر آن است كه به كودك القا كنيم كه او به اندازة كافي بزرگ و مستقل شده است، بنابراين خود ميتواند مانند بزرگترها از غذاي سفره استفاده كند.
خلاصه آنكه، مادر قبل از اقدام به از شيرگيري، بايد بيانديشد كه چقدر تحمل شنيدن گرية كودك خود را دارد. اگر بچه كاملاً آشفته است و آرام نميشود، تصور نكند كه بازي را باخته است، بلكه بعد از چند ماه كه فرزندش بزرگتر و مستقلتر شد، دوباره در مورد از شيرگيري او اقدام كند. اين بار حتماً مؤفق ميشود.