ريشه علاقه هر دانش آموز با آموختن در مدرسه و قرار گرفتن در محيط آموزشي شکل مي گيرد و درصورت ناهماهنگ بودن محيط با انتظارات فرد، حس دافعه و نبود علاقه به يادگيري در فراگير شکل مي گيرد.






سال تحصيلي با رفتن 12.5 ميليون دانش آموز به مدارس آغاز شد اما کارشناسان و والدين نسبت به فضاهاي آموزشي خشک و بي روح ابراز نگراني مي کنند و شور و نشاط را لازمه يادگيري بهتر مي دانند و حال سوال اساسي اين است که چگونه مي توان براي بروز خلاقيت و يادگيري بهتر، فضاهاي آموزشي را پرشور و نشاط کرد.

نبود جذابيت و تنوع
مدرسه مکاني است که مي تواند احساس شادي، لذت و شور وشوق را در بين دانش آموزان به وجود آورد.
دکتر مهرداد ناظري مدرس دانشگاه آزاد اسلامي با بيان اين مطلب به ايسنا گفته است: اساساً آموزش بدون شور و شوق هيچ معنايي ندارد و در فرآيند يادگيري- ياددهي نيز اثر منفي خواهد داشت. وي افزود: با توجه به اين که دنياي جديد، عصر تنوع و انتخاب هاي بي شمار ناميده شده است، لازم است در مدارس به اين موضوعات توجه جدي و اساسي شود. يکي از مشکلات مدارس ايران، وجود نداشتن جذابيت و تنوع و وجود جبر در انتخاب هاي از پيش تعيين شده است. به عنوان مثال دانش آموزان ملزم اند در يک کلاس مشخص که از قبل توسط برنامه ريزان تعيين شده است، حضور يابند و ادامه تحصيل دهند يا در مورد انتخاب کلاس، دانش آموزان نقشي ندارند و هميشه آن ها توسط مربيان مدرسه تعيين مي شوند. به گفته وي، جبري بودن برنامه ريزي هاي آموزشي مهم ترين عامل بي علاقگي دانش آموزان به فضاهاي آموزشي است. اين جامعه شناس ضمن انتقاد از اين که طرح شاداب سازي مدارس در ايران هيچ گاه مورد توجه قرار نگرفته، ادامه داد: در اکثر مدارس ايران به لحاظ فيزيکي فضاها خسته کننده، امکانات محدود و رنگ آميزي ها تيره و کسل کننده است که در هر فرد احساس افسردگي و دلزدگي ايجاد مي کند. ناظري، معتقد است: کمبود فضاهاي سبز مدارس در بي علاقگي دانش آموزان به مدرسه نقش پررنگي داشته است و اين موضوع در مدارس دخترانه بيشتر مشاهده مي شود. اين جامعه شناس اجراي برخي طرح هاي غيرکارشناسي به ويژه در مدارس دخترانه را عامل افسردگي در دانش آموزان دختر دانست و ادامه داد: با توجه به اين که تلاش مي شود اين قبيل مدارس با حفاظ ها و ديوارهاي بلندتري مستتر شود، به باوربسياري از دختران دانش آموز حضور در مدرسه مانند يک زندان مي ماند که از آرامش روحي ورواني فرد مي کاهد. به گفته وي، با توجه به اين که در مباحث روان شناسي اجتماعي، سلامت رواني و احساس خوشبختي و شادي از مهم ترين شاخص هاي توسعه يافتگي يک کشور محسوب مي شود، لازم است در ايجاد آن براي شهروندان ايراني تلاش شود که به نظر مي رسد مدارس با توجه به نقش آموزشي خود مي توانند در اين باره نقش پررنگي داشته باشند.

اين جامعه شناس در ادامه گفت وگو اظهار کرد: در برخي از کشورهاي اروپايي مدارسي با هدف تکثير و توليد شادي و سرور در جامعه ايجاد شده است؛ در اين مدرسه ها دانش آموزان و معلم ها به شيوه هاي گوناگون به شادي و خنده روي مي آورند. به گونه اي که تحقيقاتي که در مورد اين گونه مدارس انجام شده نشان مي دهد که دانش آموزان هنگام تعطيلي و پايان ساعت تحصيلي حاضر به ترک مدرسه نيستند و بعضي اوقات والدين، دانش آموزان را با گريه از مدرسه جدا مي کنند در حالي که در ايران اين شرايط برعکس است و بچه ها به محض تعطيلي کلاس درس با جيغ و شيون و فرياد کلاس ها راترک مي کنند.

وي تاکيد کرد: فضاي فيزيکي، رنگ ديوارها، شادابي معلم ها و مربيان آموزشي نقش موثري در پذيرش يا تحمل نکردن يک مدرسه دارد؛ حتي بايد در نظر داشت روش هايي براي يادگيري دروسي نظير رياضي و علوم وجود دارد که توام با شادي و لذت است، مثلاً مي توان رياضي را با سرگرمي همراه کرد يا علوم را با هنر آموزش داد.

ناظري توصيه کرد: براي آن که شادي و هيجان را در مدارس ايجاد کنيم، مي توانيم به برنامه ريزي دقيق و همه جانبه براي تغييرات اساسي در فضاهاي آموزشي رو آوريم؛ بايد فضاي سرد و يخ زده آموزشي را به محيطي گرم و دلچسب و شيرين مبدل کنيم، چرا که در جامعه اي که شادي وجود دارد، بيماري رواني، احساس ناکامي و بدبختي بسيار کمتر از سطح هنجارها خواهد بود و حس زندگي در ميان شهروندان آن جامعه موج مي زند.

آموزش خانواده
کارشناسان بر اين باورند که ايجاد انگيزه علم آموزي در دانش آموزان بايد از محيط خانه و خانواده آغاز شود و پدر ومادر اولين معلم و مربي به شمار مي روند در اين راستا آموزش خانواده اولين گام براي ايجاد شور و شوق و انگيزه آموزش در دانش آموزان به شمار مي رود.

شاهسون عضو انجمن اوليا و مربيان يکي از دبيرستان هاي مشهد در اين خصوص مي گويد: يکي از مصوبات انجمن اوليا و مربيان مدارس برگزاري کلاس هاي «آموزش خانواده» است. دراين کلاس ها به خانواده ها آموزش داده مي شود که محيط خانه را براي دانش آموز به گونه اي فراهم کنند که دانش آموز امنيت رواني براي مطالعه داشته باشد. وي افزود: در کلاس هايي که براي اوليا برگزار مي شود، کارشناسان تاکيد مي کنند که خانه بايد از حداقل هاي تغذيه اي، بهداشتي و رواني برخوردار باشد تا حضور دانش آموز در مدرسه به منزله فرار از خانه تلقي نشود مفهوم اين آموزش اين است که شور و شوق دانش آموختن در دانش آموزان از خانه شروع مي شود و تا مدرسه و محيط آموزشي ادامه خواهد داشت و در اين مسير اگر خللي پيش بيايد روند آموزشي دانش آموز مشکل ساز و فرآيند «دانش آموزي» دچار چالش مي شود. شاهسون از اولياي دانش آموزان خواست تا با حضور در کلاس هاي آموزش خانواده با کمک به روند تحصيلي فرزندان خود همچون معلم و پابه پاي مربي در روند آموزش دانش آموزان مشارکت کنند.

نظام آراستگي
چندي پيش هيئت دولت با تصويب آيين نامه اي با عنوان نظام آراستگي(5S) پروژه تعالي سازماني را در فضاي فيزيکي کار کارمندان دولت و دستگاه هاي دولتي اجراکرد. بر اساس اين طرح که در ۵ مرحله اجرا شد، کارمندان بايد در محيط کار نظم و ترتيب سازماني، آراستگي فردي و مديريت زمان را به گونه اي اجرا کنند که بيشترين بهره وري از نيروي کار کارمند، امکانات اداري و ساعات کار به دست آيد. فضاي اجرايي اين طرح بيشتر در وزارت خانه هايي نمود دارد که بالاترين فضاي اداري و بيشترين تعداد کارمند را در ساختار سازماني و فضاي فيزيکي اداري در اختيار داشته و نيز آموزش وپرورش که سالانه متولي آموزش 12.5 ميليون دانش آموز با حدود ۹۲۰ هزارکادر رسمي و آزمايشي است. «نرگس تقيه» کارشناس ارشد برنامه ريزي درسي و رابط پژوهشي وزارت آموزش وپرورش در تارنماي خود مي نويسد: فضاهاي آموزشي به دليل محدوديت هاي خاص خود، براي خشک و بي روح شدن مستعد است اما بايد تمام تلاش ها را به کار گرفت تا از وقوع اين حادثه جلوگيري کرد. اهميت دادن به فضاهاي آموزشي و رعايت اصول و استانداردهاي مربوط به آن در طراحي اين مراکز منجر به ايجاد محيطي مناسب با خواسته هاي رواني دانش آموزان مي شود.

وي مي افزايد: ريشه علاقه هر دانش آموز با آموختن در مدرسه و قرار گرفتن در محيط آموزشي شکل مي گيرد و درصورت ناهماهنگ بودن محيط با انتظارات فرد، حس دافعه و نبود علاقه به يادگيري در فراگير شکل مي گيرد. شکل و چيدمان کلاس ها، رنگ، نور و تهويه، امکانات آموزشي و دکوراسيون داخلي در آموزش پذيري و ايجاد علاقه و رغبت در دانش آموزان موثر است. تقيه همچنين براين باور است که هم اکنون کمتر ساختمان آموزشي را مي توان ديد که داراي تمام اسلوب ها و استانداردهاي مطلوب باشد.

دکتر مرادي مدير کل روابط عمومي وزارت آموزش و پرورش نيز معتقد است که بيش از ۹۰ درصد از بودجه عمراني و پژوهشي وزارت آموزش وپرورش براي بهبود فضاي آموزشي و نوسازي و به سازي آموزشگاه ها هزينه مي شود. وي به خراسان افزود: به نظر من تامين بهترين معلم و دبير و تدوين بهترين سرفصل هاي آموزشي فقط ۵۰ درصد نياز دانش آموزان را برآورده مي کند و ۵۰ درصد باقي مانده به فضاي فيزيکي مدارس، فضاي کارگاهي و آزمايشگاهي، فضاي فيزيکي ورزشگاهي، فضاي سبز مدارس و دبيرستان ها و ترکيب فيزيکي چيدمان محيط آموزشي مربوط مي شود و البته بخش دوم از اهميت ويژه اي برخوردار است و در سال هاي اخير تلاش هايي را براي هدايت بودجه عمراني براي بهسازي فضاي فيزيکي آموزشگاه ها آغاز کرده ايم و اجراي اين برنامه در سال ۹۳-۹۲ هم ادامه دارد، اگرچه در سال تحصيلي ۹۲-۹۱ نيز بيش از ۵۰ درصد به سازي و نوسازي فضاهاي آموزشي به اتمام رسيد و مدارس سراسر کشور به صورت کاملاً محسوس زيباسازي شدند.

يکي از معاونان وزارت آموزش وپرورش نيز از گلايه ادارات کل آموزش و پرورش استان ها مبني بر اختصاص همه بودجه عمراني به آموزشگاه ها به خبرنگار ما مي گويد: در سال گذشته به دليل اين که رديف اعتباري براي نوسازي فضاي اداري ادارات کل آموزش وپرورش استان ها اختصاص نداده و همه بودجه را براي نوسازي و به سازي و زيباسازي مدارس اختصاص داده بوديم، با گلايه هاي مديران سراسر کشور مواجه شديم.
وي که خواست نامش افشا نشود ،افزود: اولويت آموزش وپرورش، «دانش آموز» است و از اين نظر، وزارت آموزش و پرورش در فشار رواني قرار دارد زيرا «تامين اعتبار دانش آموزي» همواره از چالش هاي اعتباري است لذا از توان مالي خيران مدرسه ساز براي جبران اين خلاء استفاده شده و خوشبختانه «خيرين مدرسه ساز» بسيار فعالانه و دلسوزانه به اين عرصه ورود پيدا کرده اند و وزارت آموزش وپرورش هم به گونه اي کمک هاي مالي اين خيرين را ساماندهي کرده که به طور مستقيم به بهبود فضاي تدريس و دانش آموختن منجر شده است.

ديني در مسجد، ورزش در ورزشگاه
«عزيز وند» معلمي با سابقه ۱۸ سال که ۳ سال از کارنامه کاري خود را در مدارس خارج از کشور گذرانده است از تجربه موفق برخي کشورها در ايجاد شور و نشاط در دانش آموزان به خراسان مي گويد: نگاه به دانش آموز بايد به عنوان سرمايه ملي تلقي شود و از اين رو بيشترين سرمايه گذاري هاي فرهنگي و آموزشي را براي قشر دانش آموز اختصاص مي دهند.

وي افزود: تجربيات موفق در برخي از کشورها نشان مي دهد که «دانش آموزي» بايد در عرصه دانش انجام شود تا در محيط بسته مدرسه. وي توضيح مي دهد: واقعيت تلخي است که برخي از دروس که عمدتاً درس هاي نظري و تئوري است، مقبوليت دانش آموزان را در پي نداشته است. دليل عمده آن نيز تئوري بودن و نامانوس بودن مباحث نظري و مشکل بودن درک مفاهيم اين دروس است لذا براي تسريع در فهم و درک مطلب بهتر است متناسب با هر درس محيط آن را نيز فراهم کنيم و در محيط آموزشي متناسب با درس به تدريس پرداخت.
عزيزوند توضيح مي دهد: معتقدم براي تدريس معارف ديني بهترين فضا را مي توان در مساجد يافت و حتي مي توان از روحاني مسجد براي تدريس برخي سرفصل ها هم استفاده کرد تا هم دانش آموزان با محيط مسجد آشنا شوند و هم مفاهيم درس معارف را در فضاي معنوي مسجد فرا بگيرند و آن گاه خواهيم ديد که دانش آموزان بارغبت و شور وشوق درس هاي ديني، آيين زندگي و قرآن را فرا مي گيرند و به خاطر مي سپارند.

اين معلم با سابقه، برگزاري کلاس هاي ورزش در ورزشگاه ها را عامل تشويق دانش آموزان به ورزش دانسته و ادامه مي دهد: با توجه به فضاي محدود آموزشگاه ها مي توان براي برگزاري کلاس هاي تربيت بدني در ورزشگاه ها برنامه ريزي کرد و دانش آموزان را براي استعداديابي و تشويق به ورزش به باشگاه ها معرفي کرد و اين خود عامل مهمي در شور و اشتياق دانش آموزان به درس تربيت بدني است.
عزيزوند برگزاري کلاس هاي علوم تجربي در آزمايشگاه ها، کلاس هاي بهداشت در بيمارستان ها و درمانگاه ها و درس هاي اجتماعي در بوستان ها و فضاهاي شهري نظير ميدان ها و... را عامل ايجاد انگيزه و اشتياق دانش آموزان به درک مفاهيم علوم مختلف مي داند و تاکيد مي کند: تجربه موفق برخي از کشورها نشان مي دهد که حتي برخي از کلاس ها در سطح دانش آموزي را در قطار، فرودگاه، موزه، شهرداري و... برگزار مي کنند و با استقبال دانش آموزان هم مواجه مي شوند و ما نيز مي توانيم در يک برنامه مشخص براي خلق شور واشتياق و بالا بردن توان يادگيري طرح هاي اين چنيني را اجرا کنيم.

برخورداري از کتابخانه
يکي از زمينه هايي که مي تواند به شور و شوق دانش آموزي در محيط مدرسه منجر شود برخورداري مدرسه از کتابخانه غني و بزرگ براي استفاده دانش آموزان است. عضو انجمن اوليا و مربيان يک مدرسه ابتدايي پيشنهاد تشکيل کتابخانه در مدارس با استفاده از کتاب هاي شخصي دانش آموزان را مطرح مي کند و مي گويد: بيشتر کتابخانه هاي مدارس و حتي دبيرستان ها کتاب هاي جديد را ندارند و از کتاب هاي قديمي استفاده مي کنند پيشنهاد مي کنم که ابتداي سال تحصيلي از دانش آموزان خواسته شود تا کتاب هاي شخصي خود را به صورت امانت به کتابخانه مدرسه تحويل دهند تا در طول سال تحصيلي همه دانش آموزان از اين کتاب ها استفاده کنند و سطح علمي خود را بالا ببرند و پس از پايان سال تحصيلي نيز کتاب ها را از کتابخانه تحويل بگيرند و به خانه بازگردانند.
وي که سابقه ۲۱ سال عضويت در انجمن اوليا و مربيان مدارس فرزندان خود را دارد، افزود: تجربه نشان داده که کتابخانه غني که کتاب هاي متنوع علمي و کتاب هاي داستاني و تاريخي را دارد در بالا بردن انگيزه دانش آموختن و احساس مسئوليت و اعتماد به نفس دانش آموزان تاثير زيادي دارد و در بالا بردن روحيه دانش آموزان نيز هيچ جايگزيني مثل مطالعه و کتاب خواني وجود ندارد لذا مديران مدرسه مي توانند در ابتداي سال به شيوه اي که توضيح دادم و در برخي آموزشگاه ها هم تجربه موفقي دارد، به تشکيل کتابخانه و تشويق دانش آموزان به مطالعه در محيط مدرسه بپردازند.

دانش آموزان باغبانان مدرسه

يکي از تجربيات موفق که منجر به تقويت اعتماد به نفس و مسئوليت پذيري دانش آموزان مي شود واگذاري امور مدرسه به دانش آموزان در قالب خدمات آموزشي و فعاليت هاي فوق برنامه دانش آموزي است.
عزيزوند معلم با سابقه مدارس خارج از کشور از واگذاري «نگهداري فضاي سبز» به دانش آموزان مي گويد: در تمامي کشورهاي اروپايي نگهداري فضاي سبز مدرسه و دبيرستان به شوراي دانش آموزي واگذار مي شود و دانش آموزان با احساس مسئوليت نسبت به اين موضوع روزهاي تعطيل(شنبه و يکشنبه) نيز به مدرسه رفته و به فضاي سبز مدرسه رسيدگي مي کنند.
وي درباره تاثير فوق العاده اين موضوع در ايجاد شور و نشاط و مسئوليت پذيري در دانش آموزان اظهار نظر مي کند و مي گويد: در هر کلاس به تعداد دانش آموزان گلدان در کلاس ها وجود دارد که بيشتر دانش آموزان آن را از خانه به مدرسه مي آورند و رسيدگي به آن را به عهده مي گيرند بسياري از دانش آموزان هرس درختان مدرسه و نهال کاري فضاي سبز مدرسه را نيز داوطلبانه انجام مي دهند و بعدازظهرها قبل از خروج از مدرسه آبياري گلدان ها و باغ مدرسه را انجام مي دهند و به اين ترتيب دانش آموز مسئوليت پذير مي شود و احساس مفيد بودن و موثر بودن در رفتارهاي اجتماعي را دارد. به هر حال به نظر مي رسد اکنون که در ابتداي سال تحصيلي قرار داريم مديران مدارس بايد با استفاده از امکانات دانش آموزان محيط مناسب رواني براي ايجاد شور و شوق در دانش آموزان را فراهم کنند تا حس مسئوليت پذيري، اميد به آينده و اعتماد به نفس در دانش آموزان رشد کند و خود را براي پذيرش مسئوليت هاي بزرگ تر در آينده آماده کنند.