دانش آموزان در مرحله رشد بيولوژيکي قرار دارند پس بايد نسبت به تامين شاخص هاي تغذيه اي(دانش آموزان) حساسيت ويژه اي داشته باشيم تا در روند رشد اختلالي به وجود نيايد.






کارشناسان آموزشي بر اين باورند که مدرسه خانه دوم دانش آموز است در نتيجه سيستم آموزشي موظف به تامين نيازهاي علمي و تغذيه اي دانش آموزان است و در ماده ۲-۳ سياست هاي برنامه چهارم توسعه سند ملي توسعه فرابخشي امنيت غذا و تغذيه نيز تصريح شده که سياست هاي برنامه چهارم توسعه ذيل ارتقاي سلامت و بهبود کيفيت زندگي مرتبط با امنيت غذا وتغذيه به اين ترتيب است: دولت موظف است به منظور نهادينه کردن مديريت، سياست گذاري، ارزش يابي و هماهنگي اين حوزه از جمله امنيت غذا و تغذيه در کشور، تامين سبد مطلوب غذايي و کاهش بيماري هاي ناشي از سوء تغذيه و گسترش سلامت همگاني در کشور اين اقدام ها را به عمل آورد:
بند(ج). تخصيص منابع اعتباري، تسهيلات بانکي و يارانه اي لازم براي توليد، تامين، توزيع و مصرف مواد غذايي براي دست يابي به سبد مطلوب غذايي و اختصاص منابع لازم براي شروع و تدارک براي ترويج غذاي سالم در قالب ميان وعده غذايي دانش آموزان و همچنين کمک غذايي براي قشرهاي نيازمند. ...
از دانش آموز کلاس سوم که در حال ورود به مدرسه است مي پرسم:
مي داني ميان وعده چيست؟
و او جواب مي دهد: يعني زنگ تفريح ها غذا بخورم!
مي پرسم: چه غذايي؟
مي گويد: باباي مدرسه هرچه بياورد!
گفتم: باباي مدرسه چه مي آورد؟
مي گويد: ساندويچ، کيک، آب ميوه و بعضي وقت ها هم چيپس!
پرسيدم: از خانه هم غذا مي آوري؟
مي گويد: اگر از شام چيزي مانده باشد.
از مادر اين دانش آموز مي پرسم: براي ميان وعده دانش آموزتان چه غذايي را ترجيح مي دهيد؟ مي گويد:ساندويچ نان و پنير و گردو اگر داشته باشيم، خوب است پرسيدم و اگر نباشد اجازه مي دهيد که از بوفه مدرسه ميان وعده تهيه کند؟
وي مي افزايد: چاره اي نيست بالاخره کيک و آب ميوه هم بچه را سير مي کند. پرسيدم فکر مي کني که زمان مناسب براي صرف ميان وعده چه هنگامي است و جواب مي شنوم به نظر من زنگ تفريح دوم بهترين وقت خوردن ميان وعده است.

نيمي از صبحانه
اکنون اين سوال مطرح است که «ميان وعده» بايد چه حجمي از غذاي روزانه دانش آموز را تشکيل دهد تا به تعادل بيولوژيکي آسيب نرساند؟ فرح روشن پور کارشناس تغذيه و رژيم درماني در گفت وگو با ايسنا گفت: اين نگرش که در هر بار زنگ تفريح، دانش آموز بايد يک ميان وعده استفاده کند اشتباه است.
اين کارشناس تاکيد مي کند: براي خوراکي دانش آموزان در مدارس فقط يک ميان وعده شامل لقمه نان و پنير و گردو يا شير و کيک کافي است.
دکتر عبدالرضا محبتي فوق تخصص تغذيه و رژيم غذايي تعيين ترکيب ميان وعده دانش آموزان و حجم آن را از منظر تامين پروتئين و ويتامين مي داند و مي گويد: دانش آموزان در مرحله رشد بيولوژيکي قرار دارند پس بايد نسبت به تامين شاخص هاي تغذيه اي(دانش آموزان) حساسيت ويژه اي داشته باشيم تا در روند رشد اختلالي به وجود نيايد.

اين کارشناس افزود: ترکيب «ميان وعده دانش آموزي» و «حجم آن» ۲ عامل مهم تغذيه اي به شمار مي روند که بايد خانواده ها دقيقاً رعايت کنند تا در نهايت در روند يادگيري دانش آموز تاثير مثبت را بر جاي گذارد. وي توضيح مي دهد: استاندارد ميزان حجم ميان وعده بايد معادل نيمي از صبحانه باشد و دانش آموز بايد اين حجم را در زنگ تفريح دوم يا بعد از آن مصرف کند بنابراين هيچ لزومي ندارد که در زنگ تفريح اول غذايي مصرف شود. در مورد ترکيب آن پيشنهاد مي شود که ترکيب ميان وعده بايد بخشي از ترکيب صبحانه باشد تا بالانس تغذيه اي فيزيولوژي بدن کودک (دانش آموز) رعايت شود.

محبتي تاکيد مي کند: اگر تعادل حجمي و ترکيب کمي وکيفي ميان وعده دانش آموزان رعايت نشود با پديده سوء تغذيه مواجه خواهند شد که در روند آموزش آنان به شدت تاثير منفي دارد.
اين کارشناس بر لزوم ترکيب ميان وعده بر اساس رژيم تغذيه اي جغرافيايي اشاره مي کند و مي گويد: از عادات بد تغذيه اي که به نظر من دانش آموزان به آن دچار شده اند ناهمخواني رژيم غذايي است به اين معنا که دانش آموزان تمامي کشور به مصرف کيک عادت داده شده اند و اين در حالي است که اين ماده غذايي سرشار از مواد نگه دارنده و قند صنعتي است و مي تواند مشکلات گوارشي متعددي را در پي داشته باشد در حالي که ترکيب سبد تنقلات سالم در کشور به گونه اي است که اقلام متعددي را مي توان جايگزين کيک کرد مثلاً در خراسان (رضوي) مي توان از کشمش و ميوه خشک استفاده کرد، در جنوب مي توان از ميوه هاي گرمسيري نظير مرکبات و عصاره طبيعي آن در مدارس استفاده کرد، در شمال کشور نيز از وعده غذايي متناسب با آن مناطق استفاده کرد تا از اين طريق تعادل فيزيولوژيکي دانش آموزان محفوظ مانده و دانش آموزان به بيماري هاي خاموش و چاقي هاي ناشي از نبود تعادل تغذيه اي دچار نشوند.

وظيفه ذاتي دستگاه آموزش کشور
«وظيفه ذاتي دستگاه آموزش کشور شامل وزارت آموزش وپرورش، وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکي و وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري اين است که براي قشرهاي مختلف جامعه رژيم غذايي متناسب با فيزيولوژي و منطقه جغرافيايي را تعيين و به جامعه مصرف(خانوارها) معرفي کنند».
مهندس فاطمي امين معاون وزير صنعت، معدن و تجارت در اين مورد به خراسان مي گويد: در «برنامه راهبردي زنجيره تامين فرآورده هاي غذايي» که با همکاري دانشگاه بهشتي تدوين شد و «برنامه ملي غذا» که متولي تدوين آن وزارت صنعت، معدن و تجارت است، بر اين نکته تاکيد شده که جيره غذايي ( رژيم غذايي) از اصالت ايراني بودن خود فاصله گرفته و بايد « باز مهندسي» جديدي در ترکيب جيره غذايي ايراني ها با حفظ اصالت هاي ملي غذايي انجام شود تا سطح سلامت جامعه که در چند سال اخير افت داشته است، به سطح عادي بازگردد.

معاون وزير صنعت، معدن و تجارت تاکيد کرد: در حوزه دانش آموزي با توجه به سن فيزيولوژيکي دانش آموزان جيره هاي استانداردي در سازمان بهداشت جهاني تعريف شده و کشورها ملزم به رعايت آن شده اند که البته پاي ثابت اين وعده غذايي، شير و فرآورده هاي لبني است که در ايران چندسالي هم اين برنامه اجرا شد و اميدواريم که ادامه هم داشته باشد.
فاطمي امين همچنين معتقد است: براي برخورداري از جامعه سالم و پوياي دانش آموزي که اساس جامعه علمي کشور را تشکيل مي دهند، ناگزير به توجه به سلامت اين بخش از جامعه هستيم پس هرگونه هزينه کرد براي اين گروه را سرمايه گذاري مي دانم و معتقدم دستگاه آموزش کشور علاوه بر برنامه ريزي براي ارتقاي سطح علمي دانش آموزان بايد براي ارتقاي سطح سلامت اين قشر نيز برنامه ريزي کند و تعيين رژيم غذايي متناسب با سن دانش آموزان هم پايه با تعيين سطح علمي تلقي شود.
ممنوعيت تنقلات صنعتي عرضه و فروش انواع پفک، چيپس، نوشابه هاي گازدار، ساندويچ سرد، لواشک و شکلات در بوفه مدارس ممنوع بوده زيرا عوارض منفي بر روند رشد کودکان بر جاي مي گذارد.
زهرا حسن زاده عضو انجمن اوليا و مربيان يک مدرسه ابتدايي در مشهد ضمن اعلام فهرست مواد غذايي ممنوعه در مدارس به خراسان مي گويد: به دليل اين که کودکان در مرحله رشد قرار دارند و تنقلات صنعتي حاوي مواد نگه دارنده شيميايي هستند پس عرضه اين غذاها در مدارس در فهرست ممنوعه مواد غذايي بوفه مدارس قرار گرفته است. وي ادامه داد: انواع پفک و چيپس به دليل اين که يکي از عوامل چاقي کودکان دبستاني به شمار مي رود در فهرست ممنوعه قرار دارد و ساندويچ سرد و نوشابه گازدار نيز به دليل اين که در توليد آن ها از مواد نگه دارنده شيميايي نظير سولفات سديم و... استفاده مي شود ترکيب شيميايي دستگاه گوارش دانش آموزان را تحت تاثير قرار مي دهد و سلامت کودکان را به خطر مي اندازد. مصرف لواشک و... نيز به دليل اين که بيشتر غيربهداشتي است توصيه نمي شود.

حسن زاده افزود: پيشنهاد کرده ايم که ميوه تازه، نخودچي و کشمش، خرما، بادام زميني و خشکبار در فهرست مواد غذايي بوفه هاي دانش آموزي قرار بگيرد که در بعضي از مدارس اجرا شد و مورد استقبال دانش آموزان هم قرار گرفت و برخي مدارس هم مقاومت کردند زيرا سود فروش تنقلات صنعتي بيشتر از سود بادام زميني و خشکبار است.
«روشن پور» کارشناس تغذيه و رژيم درماني نيز معتقد است: مصرف تنقلات صنعتي از جمله چيپس و پفک براي دانش آموزان بايد محدود شود، اما ممنوع کردن کامل آن موجب مي شود کودک براي مصرف تنقلات سالم نيز با والدين خود همکاري نکند.

همگام با برنامه جهاني غذا
دکتر«نورالدين مونا» نماينده سازمان خواربار و کشاورزي ملل متحد(فائو) در ايران به گزارشگر خراسان مي گويد: تغذيه زنان باردار و دانش آموزان اولويت اصلي برنامه غذايي سازمان ملل بوده و فصل اساسي يونيسف بر رعايت دقيق آن از سوي کشورهاي عضو تاکيد دارد.
وي بخشي از برنامه فقرزدايي سازمان ملل متحد را ارتقاي سطح تغذيه اي مراکز توليد محصولات کشاورزي (شامل روستاها و جنگل نشينان) دانست و ادامه داد: با توجه به استقرار بيش از ۶۰ درصد از ساکنان جنوب آسيا (شامل ايران، کشورهاي عضوCIS، افغانستان، ترکيه و...) در روستاها، يکي از برنامه هاي مهم FAO آموزش روستانشينان بوده ودانش آموزان روستايي در محور آموزش قرار دارند پس توجه به تغذيه دانش آموزان مراکز توليد همگامي با برنامه غذايي سازمان ملل متحد است که کشورهاي عضو ملزم به اجراي آن هستند و ايران نيز در سال هاي اخير برنامه هايي را اجرا کرده که البته تا رسيدن به سطح مطلوب تغذيه اي (در سطح کشورهاي در حال توسعه) فاصله چنداني ندارد و تا پايان سال ۲۰۱۵ سطح مطلوب تغذيه مدارس به سطح توازن برنامه هاي جهاني سازمان ملل خواهد رسيد.

فراموشي تغذيه دانش آموزي
کوچکي نژاد در گفت وگو با ايرنا اظهار داشت: بودجه آموزش و پرورش ۱۷ هزارو ۵۰۰ ميليارد تومان به تصويب کميسيون تلفيق مجلس شوراي اسلامي رسيده است. از اين مبلغ ۳۵ ميليارد تومان به بودجه ورزشي و ۷۰ ميليارد تومان به رديف خاص سرانه آموزش وپرورش اختصاص مي يابد. ميزان حقوق يک ميليون کادر آموزشي و اداري آموزش و پرورش با ميانگين حقوق يک ميليون و ۲۰۰ هزار تومان نيز مبلغي معادل ۱۴ هزار و ۵۰۰ ميليون تومان برآورد مي شود و با يک محاسبه ساده بودجه باقي مانده براي نوسازي بافت فرسوده مدارس، هزينه هاي جاري مدارس و آموزشگاه ها رقمي حدود ۲ هزار ميليارد تومان خواهد بود که بيشتر براي معوقات کادر اداري و آموزشي، برنامه هاي آموزشي فوق برنامه و... هزينه مي شود و هزينه تغذيه دانش آموزي در واقع مي تواند بخشي از اين هزينه را به خود اختصاص دهد اما... مدير يک مجتمع آموزشي دولتي که از حذف تغذيه دانش آموزي گلايه مند است، مي گويد: هزينه سرانه دانش آموزي در سال هاي اخير نيز پرداخت نشده و در واقع مدارس به حال خود رها شده اند.
وي ادامه داد: مبلغ ناچيز ۷۰۰۰تومان سرانه دانش آموزي در سال تحصيلي ۹۲-۹۱ پرداخت نشد و انجمن اوليا و مربيان مدارس ناچار شدند که براي تامين هزينه هاي جاري دانش آموزي نظير قبض هاي آب و برق، تلفن و گاز و همچنين براي تامين دستگاه هاي کپي و رايانه نيز دست به دامان خيران و والدين شوند بنابراين هيچ جايگاهي براي تامين هزينه هاي تغذيه اي دانش آموزان پيش بيني نشده است.

اين مدير با سابقه آموزشگاهي حذف هزينه تغذيه دانش آموزان را براي بودجه آموزش وپرورش زيان بار دانسته و مي گويد: رابطه مستقيمي بين تغذيه دانش آموزي و ميزان فراگيري دانش آموزان وجود دارد به اين معنا که با حذف هزينه هاي تغذيه دانش آموزان (به ويژه در مقاطع ابتدايي) ميزان افت فراگيري دانش آموزان محسوس بوده و عملاً بخشي از هزينه هاي آموزشي «سوخت» مي شود.
مفهوم اين پديده اين است که آموزش وپرورش بايد هزينه هاي تغذيه دانش آموزي را در هزينه هاي آموزشي ببيند و با هزينه کرد تغذيه دانش آموزان در واقع بهره وري هزينه هاي آموزشي را بالا ببرد. به هر حال به نظر مي رسد که نظام آموزش کشور بار ديگر بايد در مهندسي آموزش کشور تجديدنظر کند و همپاي تامين منابع علمي دانش آموزان به تامين منابع تغذيه اي ميان وعده دانش آموزان نيز توجه کند تا بخشي از منابع هزينه اي آموزشي به دليل افت سطح فراگيري دانش آموزان ناشي از سوء تغذيه، هدر نرود.