در سنين نوجواني بر اثر ترشحات هورموني، علاوه بر تغييرات ظاهري، در رفتار و خلق و خوي نوجوان نيز تغييراتي ايجاد مي شود. زودرنجي و حساس بودن نيز از مشخصات اين دوره است.
ويژگي‌هايي چون پافشاري بر استقلال و دوري از والدين، به طور معمول نشانه هاي رشد سالم كودك و بالغ شدن او هستند. برخي از رفتارهاي ويژه اي كه در اين دوران مشاهده مي شوند دستاورد تلاش نوجوان در برخورد با شرايط خاص است. كودكاني كه قبل از دوران بلوغ به شدت نيازمند خانواده بودند با ورود به سن بلوغ احساس مي كنند كه دوست دارند مستقل زندگي كنند. نوجوانان در جاده اي كه مسير آن از خانواده تا سرنوشت آينده ي آنهاست تنها هستند؛ آنها از اين مسير گريزي ندارند و اغلب با تأكيد بر ارزش‌هاي رايج بين دوستان خود، نسبت به دوري از ارزش‌هاي خانوادگي تمايل نشان مي دهند. هنگامي كه آنها دوست دارند بيشتر اوقات خود را تنها باشند قصد ندارند با اين كار به والدين خود توهين كنند بلكه در پي خوديابي هستند؛ هرچند ممكن است در اين جستجو در مسيرهاي نادرست قرار گيرند.
مقدمه
در دوران بلوغ، سطح فكر افراد گسترش پيدا مي کند و تعالي مي يابد. نوجوانان همزمان با شناختن هويت خود قادر به تفكر انتزاعي هستند. آنها درباره ي مسايل كاملاً جدي فكر مي كنند، سؤالاتي چون: من که هستم؟ چه چيزهايي اهميت دارند؟ معني و مفهوم زندگي چيست؟ آنها درباره ي جهاني كه در آن به سر مي برند قضاوت مي كنند.
«معذرت خواهي» اسلحه ي بچه‌هاست و هر لحظه از آن استفاده مي كنند. شما بايد كاملاً آماده باشيد و انتظار آن را داشته باشيد. در صورت تخلف و عذرخواهي هاي مکرر، سعي كنيد كه خواسته هاي خود را بيشتر كنيد و به او بيشتر سخت بگيريد.
برخورد با نوجوانان بايد به گونه اي باشد كه به تشديد عصبانيت، عصيانگري و عناد منجر نگردد. بسياري از شيوه‌هايي كه در برخورد با كودكان كارايي قابل ملاحظه اي دارند در صورت تجويز براي برخورد با نوجوانان، مسئله ساز مي شوند. والدين بايد متوجه باشند كه دوران بلوغ، دوران انتقال است، از اين رو بايد شيوه ي برخورد خود را به روش برخورد با افراد بالغ تغيير دهند.
در اين زمينه بايد محدوديت هاي خود را مشخص كنيد
كنترل والدين بر روي نوجوانان، متأثر از واكنش‌هاي آنان نسبت به رفتار نوجوان است. هركاري كه نوجوان انجام مي دهد انتخاب اوست. والدين به طور طبيعي در چنين مواردي فرياد مي كشند، كتك مي زنند، گريه مي كنند يا نقش يك قرباني را بازي مي كنند. در عوض نوجوان به سرعت ياد مي گيرد كه مهارت‌هاي خود را در مواجهه با والدين افزايش دهد.
پدر و مادرها با معماي لاينحلي روبرو مي شوند كه چرا كسي به حرف آنها گوش نمي كند و از آنها فرمان نمي برد.
به دنبال سابقه ي رفتار سلطه طلب نوجوان خود باشيد
رفتار قديمي آسان ترين روش مقابله است. شما تصور مي كنيد كه با افزايش فشار به خودتان تا حد مرگ، او را مجبور به تجديد نظر خواهيد كرد. كمي به عقب برگرديد و فكر كنيد كه او واقعاً به دنبال چيست؟ شما به وضوح در خواهيد يافت كه رفتار او بيانگر خواسته‌هايش است. بچه هايي با طرز فكر منفي، به دوستانشان راه و روش تسلط بر والدين را مي‌آموزند؛ طبيعي است كه او از اين روش‌ها براي تسلط بر شما استفاده كند. به كارهايي كه او مي كند و واكنش‌هاي خود به كارهاي او دقت كنيد.
غيرقابل پيش بيني باشيد
به خاطر داشته باشيد كه فرزند شما مطابق با نقشه عمل مي كند. براي مقابله با او هر پدر يا مادري بايد پيشاپيش يک ضد حمله را طراحي كرده باشد. در اين ميان افرادي كه داراي عكس‌العمل‌هاي قابل پيش‌بيني باشند به راحتي مغلوب مي شوند.
واكنش شما در مقابل بچه هاي سلطه طلب بايد غير قابل پيش بيني باشد (اما عواقب احتمالي آن بايد پيش بيني شده باشد).
روبرو شدن با يك بچه ي سلطه جو مثل يك بازي شطرنج است؛ فقط كافيست چند حركت بعدي را طراحي كنيد تا بفهميد كه او دنبال چيست.
روي رفتار آنها دقت كنيد
نوجوانان تمايل دارند زماني كه شما بر روي اعمال و رفتار آنها كه نشانه ي عدم مسئوليت و تعهد به مقررات است بحث مي كنيد، موضوع را عوض كنند. آنها با استادي تمام سعي مي كنند با مطرح كردن مسائل ديگر خود را از زير ضربات اتهامات شما خارج كنند. شما منحرف نشويد و موضوع اصلي مربوط به آنها را فراموش نكنيد.
پيگير باشيد
او در تمام طول روز در خانه قدم زده است. او عصباني مي شود. پيشنهادات گمراه كننده مي دهد. اهل خانه را نديده مي گيرد و احساس گناه را به آنها منتقل مي كند. ما نبايد ميدان را خالي كنيم. او تمام شگردهاي خود را كه قبلاً طرح كرده به كار مي گيرد و سرانجام تسليم مي شود. پس از آن ما نبايد به او اجازه دهيم كه رفتار خود را به ما تحميل كند.
در صورت معذرت خواهي، بر اجراي تنبيهات انضباطي اصرار ورزيد
معذرت خواهي او را بپذيريد ولي او بايد تاوان جرايم را بپردازد. فرزند من مرتباً عملي را تكرار مي كرد و مدام معذرت خواهي مي كرد. در اين موقع متوجه شدم كه عذرخواهي به تنهايي كافي نيست و تنبيه انضباطي هم لازم است.
او را به حال خود رها کنيد
در دوران بلوغ، سطح فكر افراد گسترش پيدا مي کند و تعالي مي يابد. نوجوانان همزمان با شناختن هويت خود قادر به تفكر انتزاعي هستند. آنها درباره ي مسايل كاملاً جدي فكر مي كنند، و درباره ي جهاني كه در آن به سر مي برند قضاوت مي كنند.
بگذاريد تا مزه ي رفتارهاي خودش را بچشد. گاه‌گاهي مانند خودش رفتار كنيد. وقتي بر سر شما فرياد مي كشد او را تنها بگذاريد.
تمام نكات را با دقت بررسي كنيد
دقت كنيد كه نوجوانان چه چيزهايي مي گويند اما فقط به گفته هاي آنها متكي نباشيد. والدين معمولاً در گفتار فرزندانشان دروغ هاي زيادي را مي يابند و داستان‌هاي كاملاً دروغين آنها را مرور مي كنند. زمان‌هاي مدرسه رفتن و برگشتن را كاملاً چك كنيد. وقتي به خانه ي دوستش مي رود به بهانه اي او را كنترل كنيد؛ هر چيزي را كه به شما مي گويد امتحان كنيد تا از صحت و سقم آن اطمينان يابيد. (اما کنترل شما بايد حتي الامکان نامحسوس باشد).
اجازه‌ي بازي با موضوع را به او ندهيد
از اين شاخه به آن شاخه پريدن و اجتناب از پاسخ به سؤالات به منظور يافتن پاسخ مناسب، مي تواند علامت هشدار دهنده اي باشد. قبول نكنيد. جمله ي«من از خانه بيرون مي روم» غير قابل قبول است.
مذاكره در مورد مسائل اصلي ممنوع است
در مورد مسائل اساسي كه سلامت خانواده را تهديد مي كند جدي باشيد. براي نرفتن به مدرسه هيچ عذر و بهانه اي پذيرفته نيست. مواظب باشيد بچه‌ها دنبال يك نقطه ضعف مي گردند. شما بايد براي او محدوديت‌ها و دلايل ايجاد قوانين و مقررات خانوادگي را به خوبي تصوير كنيد؛ پس دليلي براي اين‌گونه درخواست ها وجود ندارد. به او اجازه ندهيد كه براي شما گزينه اي انتخاب كند يا شما را محدود نمايد. زماني كه شما شرايط را تعيين مي كنيد بايد كاملاً آگاه باشيد كه از او چه انتظاراتي داريد.
عذرخواهي را محدود كنيد
«معذرت خواهي» اسلحه ي بچه‌هاست و هر لحظه از آن استفاده مي كنند. شما بايد كاملاً آماده باشيد و انتظار آن را داشته باشيد. در صورت تخلف و عذرخواهي هاي مکرر، سعي كنيد كه خواسته هاي خود را بيشتر كنيد و به او بيشتر سخت بگيريد.
بيشتر عمل كنيد و كمتر شعار دهيد
تمام اعمال شما بايد مداوم، پيگير و با طراحي قبلي باشد. صحبت‌هاي والدين براي بچه هاي سلطه طلب معنايي ندارد. آنها توجهي به گفته‌هاي شما ندارند و بيشتر،«اعمال» شماست كه در آنها مؤثر واقع مي شود.
عصباني نشويد
عصبانيت مشکلي را حل نمي كند و فقط باعث مي شود برخورد با مسئله بسيار شخصي شود. فردي كه خونسردي خود را حفظ مي كند بيشتر مي‌تواند خود را كنترل كند. بهترين موقعيت براي بچه ي سلطه طلب، عصبانيت والدين است. وقتي شما عصباني، درمانده و گيج مي شويد او بهره برداري مي كند. هر وقت احساس كرديد كه گفته هاي او ممكن است شما را عصباني كند، بگوييد:«جداً كه انتظار نداشتم. واقعاً كه عالي گفتي.» اين شيوه شما را از گرفتار شدن در دامي كه او برايتان تدارك ديده، محافظت خواهد كرد و وقت كافي پيدا مي كنيد كه پاسخ عاطفي مناسبي به او بدهيد.
به او اجازه ندهيد شما را بي اعتبار كند
بچه ها بدون شك از شما خواهند پرسيد: «تو چطور قادر به درك من هستي در حالي كه هيچ وقت احساس مرا نداشته اي و كارهايي را كه من انجام داده‌ام تو هيچ وقت انجام نداده‌اي؟ » مي دانيد اين حقه اي است كه آنها به كار مي برند تا شما نسبت به اعمال آنها بي تفاوت باشيد. به او بگوييد: ما درباره‌ي «زندگي نوجواني من» صحبت نمي كنيم، ما داريم درباره ي «رفتار غير مسئولانه تو» بحث مي كنيم.
جوانان را با فعاليت و تفريحات سالم مشغول كنيد
دقت كنيد كه نوجوانان چه چيزهايي مي گويند اما فقط به گفته هاي آنها متكي نباشيد. والدين معمولاً در گفتار فرزندانشان دروغ هاي زيادي را مي يابند و داستان‌هاي كاملاً دروغين آنها را مرور مي كنند. زمان‌هاي مدرسه رفتن و برگشتن را كاملاً چك كنيد. وقتي به خانه ي دوستش مي رود به بهانه اي او را كنترل كنيد؛ هر چيزي را كه به شما مي گويد امتحان كنيد تا از صحت و سقم آن اطمينان يابيد.
پدر و مادري كه هيچ نقشه اي ندارند و نمي دانند كه در چه جهتي بايد حركت كنند موقعيت مناسبي در دستان يك نوجوان خواهند بود. يك نوجوان سلطه طلب مي تواند با رفتارش محيط را تحت تأثير خود قرار دهد، اما نوجواني كه درگير ورزش و ساير تفريحات سالم است كمتر وقت دارد كه براي انجام كارهاي خلاف برنامه ريزي كند.
با همسر خود جهت هماهنگي بيشتر ارتباط برقرار كنيد
گاهي يكي از والدين به كارهايي كه فرزندش انجام مي دهد آگاهي كامل دارد و ديگري به علت گرفتاري هاي گوناگون به اين مسائل توجهي ندارد. عدم آگاهي و ارتباط والدين با هم، شرايط مناسبي را براي نوجوان ايجاد خواهد كرد تا برنامه‌هاي خود را ادامه دهد. زماني كه اين دو براي مقابله با نوجوان ِ سلطه طلب خود برنامه ي هماهنگي نداشته باشند، دردسر بيشتر مي شود.
در اين زمينه به چند سؤال كه مي‌تواند والدين را در شيوه ي صحيح برخورد با نوجوانان ياري نمايد پاسخ داده شده است:
1ـ در مقابل رفتار پرخاشگرانه‌ي نوجوان چه بايد كرد؟
هرگز برايش موعظه نكنيد.
او را مورد تحقير و سرزنش قرار ندهيد.
خونسردي خود را از دست ندهيد. به مقابله به مثل نپردازيد.
از او كينه به دل نگيريد.
اگر از او توقع احترام داريد بايد در جلب احترامش بكوشيد.
2ـ چرا نوجوان نسبت به بزرگترها رفتار پرخاشگرانه نشان مي دهد؟
در سنين نوجواني بر اثر ترشحات هورموني، علاوه بر تغييرات ظاهري، در رفتار و خلق و خوي نوجوان نيز تغييراتي ايجاد مي شود. زودرنجي و حساس بودن نيز از مشخصات اين دوره است. نوجوان به خصوص در مقابل كسي كه احساس كند درصدد لطمه زدن به غرورش است عكس العمل تند و خشن نشان مي دهد. سرزنش و تحقير سبب بروز رفتار پرخاشگرانه و بي ادبانه در او مي شود.
3ـ گرسنگي عاطفي چيست؟
بعضي از پدران و مادران تصور مي كنند كه «اظهار محبت» نوعي ضعف و سستي است از اين رو حالت سردي به خود مي گيرند؛ در نتيجه فرزندشان به يك نوع گرسنگي عاطفي مبتلا مي شود.
4ـ از شير گرفتن روان شناختي دوره‌ي نوجواني يعني چه؟
در اين دوران علاقه ي فرد نسبت به خانواده كاهش مي يابد و بيشتر با دوستانش ارتباط برقرار مي كند. وظيفه ي خانواده است كه فرزندان خود را در بعضي مشكلات خانوادگي شركت دهند، عقايد آنها را محترم شمارند و به همكاري با والدين و ايجاد نوعي دوستي صميمانه ميان خود و آنها عادت دهند.
نظرت چیه؟