با مشاوره ژنتیک و مشخص کردن ژن های خطرناک مغلوبی که در خانواده وجود دارد می توان راهنمایی های لازم را در اختیار زوج ها قرار داد و تشخیص های قبل از تولد را به آنها ارائه کرد.



علاقه ای به هم داشته باشند یا نه، خیلی هم مهم نیست. الان که دیگر نمی شود حرفی زد، هر حرفی بوده، سال ها پیش زده شده و بزرگ ترها هم موافقت شان را اعلام کرده اند.


اصلا چه کسی بهتر از فامیل؛ هم دیده و شناخته اند و هم با روحیات هم آشناترند. این بهانه گیری ها و مخالفت ها هم به چشم برهم زدنی می گذرد و از یادشان می رود. جوانند و نمی دانند عشقی که بعد از ازدواج ایجاد می شود، ماندنی تر از عشق های قبل از ازدواج است. این حرف ها برای خیلی ها آشناست. همان کسانی که به اجبار پای سفره عقد نشسته اند و با اقوام شان وصلت کرده اند. البته در این گروه، تعداد زیادی هم هستند که با میل و رضایت خودشان این گونه ازدواج می کنند و مشکلی در این کار نمی بینند.

خانم راسخی که حدود هفت سال قبل با پسر عمه اش ازدواج کرده ، در همین گروه قرار می گیرد و می گوید خودش می خواسته با پسر عمه اش ازدواج کند و هیچ اجباری در کار نبوده است. خواهرهایش هم همین طور ازدواج کرده اند و او فکر می کند دلیل این که آنها امروز خوشبخت هستند و کارشان به جدایی نکشیده، همین ازدواج فامیلی و شناخت کامل قبل از ازدواج بوده است.

او از این وضع راضی است، اما سمیه بیست وچهار ساله که در همین شرایط قرار گرفته و بارها نارضایتی اش را اعلام کرده، می گوید: پدر من از سال ها قبل همه چیز را مطابق میل و نظر خودش آماده کرده و عقیده دارد من فقط و فقط باید با پسر عمویم ازدواج کنم. سمیه زیر بار این حرف ها نمی رود و می گوید تصمیم گرفته هرگز ازدواج نکند، چون از عواقب این کار مطلع است و می ترسد.

چرا متخصصان نگرانند


بچه های معلول یا کودکانی که با مشکلات جسمی و ذهنی روبه رو هستند، لزوما در خانواده هایی که زن و شوهر با یکدیگر نسبت خانوادگی دارند، متولد نمی شوند و ممکن است پدر و مادر این بچه ها هیچ نسبتی هم با یکدیگر نداشته باشند. پس علت این همه نگرانی و حتی مخالفت با این نوع ازدواج ها چیست؟

دکتر محمدتقی اکبری، متخصص ژنتیک پزشکی در گفت وگو با جام جم به این سوال چنین پاسخ می دهد: مساله اصلی در ازدواج های خویشاوندی این است که ژن های مغلوب با احتمال بیشتری می تواند در فرزند آن زوج جمع شده و موجب بروز بیماری های مختلف ژنتیک شود.

برای این که موضوع روشن تر شود، دکتر اکبری توضیح می دهد: ما دو نوع ژن داریم؛ ژن های غالب و ژن های مغلوب. ژن های غالب در واقع ژن هایی است که اگر معیوب باشد با یک نسخه از آن هم، فرد بیمار خواهد شد، اما در مورد ژن های مغلوب باید دو نسخه عیب داشته باشد تا بیماری رخ دهد. به عبارت دیگر، این ژن ها باید از پدر و مادر به ارث برسد و هر دو با هم، در فرد گیرنده ژن ها می تواند موجب بروز بیماری شود.

پس در ازدواج های خویشاوندی طبیعی است که زن و مرد ژن های مشابهی داشته باشند و برخی خصوصیات ژنتیک میان آنها مشترک باشد. در این میان، بیماری هایی هم می تواند به صورت نهفته وجود داشته باشد که احتمال ابتلای فرزندان شان را افزایش می دهد.

این متخصص ژنتیک پزشکی می افزاید: تالاسمی یکی از این بیماری هاست که در آن ژن مغلوب در والدین وجود دارد و هیچ عارضه ای هم برای شان ایجاد نمی کند ولی آنها ناقل این ژن معیوب می شوند. در صورتی که هر دو ژن به ارث برسد فرد گیرنده مبتلا خواهد شد. بنابراین مشخص می شود احتمال ابتلا به این مشکلات در مواقعی که زن و شوهر خویشاوند یکدیگر هستند، نسبت به سایر موارد بیشتر خواهد بود.

ازدواج هایی که بر جامعه تاثیر می گذارد


ازدواج های خویشاوندی در کشورها و جوامع مختلفی مرسوم است و خیلی ها براساس سنت و فرهنگ شان به این ازدواج ها روی می آورند. البته بسیاری از این خانواده ها هم فرزندانی سالم و بدون مشکل دارند، اما به گفته دکتر اکبری، یک یا دو خانواده ملاک نیست و باید به این نکته توجه داشته باشیم که ازدواج های خویشاوندی در کل می تواند بار ژنتیک را در جامعه افزایش دهد. این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس خاطرنشان می سازد: بیماری های متابولیک از جمله مشکلاتی است که در اثر ازدواج های فامیلی می تواند رخ دهد. این موارد شامل بیماری هایی می شود که طی آن آنزیم هایی که مربوط به شکستن قندها در بدن یا متابولیزه کردن چربی ها است، دچار مشکل می شود. این اختلالات نیز می تواند معلولیت هایی را ایجاد و فرد را دچار عقب ماندگی ذهنی کرده یا باعث بروز اختلالات اسکلتی و مشکلاتی در ساختمان بدن شود.


وی ادامه می دهد: البته باید به این موضوع هم توجه داشته باشیم که در گذشته، امکان درمان این بیماری ها وجود نداشته و امروزه هم درمانشان هزینه های بسیار هنگفتی دارد که مسلماً فشار زیادی را به خانواده ها و جوامع وارد خواهد کرد. بنابراین بهترین شیوه در مواجهه با این بیماری ها، پیشگیری از بروز آنهاست و با توجه به این که سه چهارم این بچه ها سالم خواهند بود، خوب است به کمک تشخیص های قبل از تولد، فرزندان سالم را مشخص کرده و برای یک چهارمی که مشکل دارند نیز از سقط درمانی کمک گرفت.

ازدواج خویشاوندی هم عیب دارد و هم حسن


خیلی ها ازدواج خویشاوندی را عاملی برای خوشبختی و موفقیت در زندگی مشترک می دانند. این افراد معمولا باور دارند شناخت صحیحی که از معاشرت های خانوادگی به دست می آید، خوشبختی دختر و پسر جوان را تضمین می کند. البته عده ای هم هستند که ازدواج فامیلی را تنها عامل خوشبختی می دانند و از نظر آنها ازدواج هایی که از این قانون پیروی نمی کند، محکوم به طلاق و جدایی است. در حالی که به گفته دکتر محمدرضا فرنقی زاد، ازدواج های فامیلی معایب و محاسن مخصوص خودش را دارد.

این مشاور خانواده و مدرس دانشگاه در این باره به جام جم می گوید: یکی از ویژگی های مثبت ازدواج های خویشاوندی شناخت بهتری است که زن و مرد نسبت به یکدیگر به دست می آورند. از طرف دیگر، در این ازدواج ها به طور معمول، خانواده ها از نظر سطح فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی با یکدیگر تناسب دارند که این مورد هم می تواند عاملی باشد برای تفاهم بیشتر.


با این حال، ازدواج های فامیلی معایبی هم دارد که به گفته دکتر فرنقی زاد یکی از آنها این است که عروس یا داماد خانواده همچنان ممکن است از نظر بزرگ ترها، کودکی باشد که سال ها همراه آنها زندگی کرده و بزرگ شده است. به این معنی که آنها احساس می کنند این عروس یا داماد از خودشان است و به همین دلیل هم نحوه برخوردشان ممکن است، نسبت به عروس و دامادهای دیگر متفاوت باشد. همین تفاوت ها و مقایسه کردن ها هم در آینده می تواند روابط زن و شوهر را با مشکل مواجه کند.


در این ازدواج ها اگر زن و شوهر دچار مشکل و اختلاف نظری هم بشوند، متاسفانه این مشکلات می تواند دیگر اعضای فامیل را هم درگیر کند. این مشاور خانواده با اشاره به این مطلب، یادآور می شود: به عنوان مثال، زمانی که زن و شوهر با یکدیگر مشکلی پیدا می کنند، ممکن است پدر و مادرهایشان که خواهر و برادر یکدیگرند نیز درگیر شوند و رابطه آنها هم تغییر کند. همچنین به این دلیل که معمولا در فضاهای داخل خانواده، ارتباطات هم بیشتر است، چنین مشکلاتی می تواند به شکلی گسترده تر نمایان شود.

بنابراین آن طور که دکتر فرنقی زاد می گوید: نمی توان گفت در ازدواج های خویشاوندی، احتمال بروز مشکلات رفتاری و اختلاف های میان زن و شوهر لزوماً کمتر است. آنچه در این زمینه حائز اهمیت خواهد بود، توانایی و قدرت مدیریت روابط در زندگی است.


مشاوره ژنتیک برای همه زوج ها


می گویند فقط کسانی که تصمیم دارند با یکی از بستگان شان ازدواج کنند، باید مشاوره ژنتیک انجام دهند. دکتر اکبری، اما این طرز فکر را صحیح نمی داند و تاکید می کند: زوج ها حتماً باید مشاوره ژنتیک را جدی بگیرند و حتی کسانی که خویشاوند نیستند نیز این موضوع را در نظر داشته باشند.


وی می افزاید: باید بر این نکته تاکید کنیم که ازدواج فامیلی ریسک تولد فرزندان مبتلا به بیماری های ژنتیک را افزایش می دهد ولی این موضوع نیز در مورد هر فرد و هر خانواده و هر زوجی مصداق ندارد. به این معنی که حتما باید چنین ژن های مغلوبی در خانواده وجود داشته باشد تا بتواند باعث بروز بیماری شود.

در نهایت توصیه می شود تا حد امکان چنین ازدواج هایی صورت نگیرد و اگر به هر دلیلی زن و مردی با نسبت خانوادگی می خواستند با یکدیگر ازدواج کنند حتما مشاوره ژنتیک انجام دهند. با مشاوره ژنتیک و مشخص کردن ژن های خطرناک مغلوبی که در خانواده وجود دارد می توان راهنمایی های لازم را در اختیار زوج ها قرار داد و تشخیص های قبل از تولد را به آنها ارائه کرد.