مصرف دارو برای کنترل فشارخون منعی برای شرکت در پژوهش نداشت، چون پاسخ بیمارانی که دارو مصرف می کنند، متفاوت از کسانی که دارو مصرف نمی کنند، نمی باشد جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه خود ساخته، استفاه شد.


مقدمه

شهرنشینی و زندگی صنعتی باعث ایجاد تغییراتی در سبک زندگی امروزی گردیده که بسیاری از این دگرگونی رفتار، تأثیرات منفی بر روی بهداشت و سلامت فرد دارد. نداشتن برنامه ورزشی منظم و کم تحرکی یکی از این پیامدها می باشد در بــررسی شهـر تهــران، ۸۰ درصــد مــردان و ۸۵ درصد زنان هیچگونه فعالیت بدنی در خارج از محیط کار یا منزل حتی به صورت قدم زدن منظم را ذکر نکردند کم تحرکی در بالغین به عنوان یک عامل خطر برای بروز بیماری دیابت نوع ۲ و در دوران کودکی باعث افزایش شیوع چاقی می شود در شخص کم تحرک غلظت کلسترول LDL و تری گلیسریدها افزایش و کلسترول HDL کاهش پیدا می کند .فعالیت فیزیکی باعث کاهش خطر تبدیل اختلال تحمل گلـــوکز به دیـــابت، افزایش برداشت گلوکز توسط سلول های عضلانی و بــافت چربی، حساسیت به انســـولین و ذخیره گلوکز توســط کبـــد پیشگیری یا تأخیر در شروع اختلالات شناختی مرتبط با سن یا دمانس افزایش ذخیره جریان خون کرونری در بیماران مبتلا به بیماری عروق کرونر کاهش هایپرتروفی بطن چپ، بهبود کیفیت زندگی و کاهش فشارخون در بیماران مبتلا به پرفشـــاری خون می شود پرفشاری خون نیز یک عامل خطر برای بروز بیماریهای قلبی عروقی بوده و می تواند منجر به فیبریلاسیون دهلیزی، نارسایی احتقانی قلبی و سکته مغزی و نارسایی کلیوی شود. همچنین پرفشاری خون یک جزء مهم سندرم متابولیک می باشد بر اساس آخرین تعریف، پرفشاری خون فشار سیستولیک بیشتر از ۱۴۰ میلی‌متر جیوه و فشار دیاستولیک مساوی یا بیشتر از ۹۰ میلی‌متر جیوه در یک دوره مداوم و حداقل در ۲ اندازه گیری جداگانه می باشد حفظ فشارخون سیستولیک در حد ۱۴۰ میلی متر جیوه بسته به سن بیمار، منجر به کاهش ۴۴-۲۸ درصدی سکته مغزی و ۳۵-۲۰ درصدی بیماری ایسکمیک قلبی می شود تعدیل در سبک زندگی شامل ورزش، کاهش وزن و محدود کردن سدیم دریافتی نقش مهمی در کنترل فشارخون ایفا می کند ورزش هــوازی با شدت متوسط (۷۰%-۴۰% حداکثر اکسیژن مصرفی) باعث کاهش معنی دار فشارخون در بیماران مبتلا به پر فشاری خون و همچنین در افراد دارای فشارخون طبیعی دارای اضافه وزن یا وزن طبیعی می شود ورزشهای منظم هوازی از درمانهای غیر دارویی در کنترل فشارخون می باشند.

ورزش منظم هوازی باعث کاهش فشارخون سیستولیک به میزان ۱۱ میلی‌متر جیوه و کاهش فشارخون دیاستولیک به میزان ۸ میلی‌متر جیوه می‌شود. یک برنامه فعالیت فیزیکی منظم باید به تدریج شروع شود و به مدت ۴۵-۳۰ دقیقه در اغلب روزهای هفته تداوم پیدا کند. این سطح از فعالیت می‌تواند فشارخون را بدون درمان دارویی کنترل کند با توجه به اینکه تأثیر ورزشهای هوازی بر فشارخون عموماً در برنامه های ورزشی طولانی مدت (حداقل ۳ ماه) و شدت بالا (۷۰%-۶۰% حداکثر سرعت قلب) و تعداد جلسات زیاد در هفته (۵ روز در هفته) مورد بررسی قرار گرفته است و از آنجا که افزایش تعداد جلسات ورزشی در هفته و بالا بودن شدت ورزش در افرادی که وقت کافی برای انجام برنامه های ورزشی ندارند (به علت مشغله کاری) یا از نظر جسمی قادر به انجام ورزش با شدت بالا نیستند ممکن است مانعی در شرکت در این گونه برنامه های ورزشی شود، این مطالعه با هدف بررسی تأثیرات یک برنامه ورزشی با شدت پایین و حداقل جلسات توصیه شده (از نظر فرکانس و طول مدت ورزش) بر فشارخون کارمندان مبتلا به پرفشاری خون اولیه انجام گرفت.

روش بررسی

این پژوهش یک مطالعه نیمه تجربی از نوع قبل و بعد می باشد. در این مطالعه ۳۶ کارمند مبتلا به پرفشاری خون اولیه مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر بروجن در استان چهارمحال و بختیاری به صورت غیر تصادفی بر اساس معیارهای زیر انتخاب شدند:
حداقل یکسال از تشخیص پر فشاری خون اولیه توسط پزشک متخصص گذشته باشد، بیماری نداشته باشد، ورزشکار حرفه ای نبوده و در شش ماه گذشته در هیچ برنامه ورزشی دیگر شرکت نکرده باشد، با محدوده سنی ۵۵-۳۳ سال و فشارخون سیستولیک ۱۸۰-۱۴۰ و دیاستولیک ۱۱۰-۹۰ میلی‌متر جیوه باشد، نمونه ‌ها با نظر پزشک متخصص مجاز به شرکت در برنامه ورزشی باشند، کارمند مرد شاغل در ادارات دولتی شهر بروجن بوده و شغل دوم نداشته باشند.مصرف دارو برای کنترل فشارخون منعی برای شرکت در پژوهش نداشت، چون پاسخ بیمارانی که دارو مصرف می کنند، متفاوت از کسانی که دارو مصرف نمی کنند، نمی باشد جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه خود ساخته، استفاه شد. جهت تعیین اعتبار پرسشنامه از روش اعتبار محتوی و جهت تعیین پایایی پرسشنامه از روش آزمون مجدد و جهت تعیین دقت در اندازه¬گیری و ثبت نتایج از روش مشاهده همزمان استفاده شد. جهت تعیین پایایی دستگاه فشارسنج، فشارخون ۱۰ فرد سالم به فاصله ۳ دقیقه اندازه‌گیری و سپس بین مقادیر بدست آمده، ضریب همبستگی محاسبه ‌شد و مقدار آن ۹۳/۰ به دست آمد. جهت تعیین پایایی ترازو نیز وزن یک نفر، ۵ بار مورد اندازه گیری قرار گرفت و سپس بین مقادیر بدست آمده، ضریب همبستگی محاسبه ‌شد و مقدار آن ۹۶/۰ به دست آمد.
بعد از استخراج اسامی کارمندان مبتلا به پر فشاری خون اولیه از دفتر ثبت پیگیری بیماریها ابتدا توضیح کاملی در مورد تحقیق و برنامه ورزشی ارائه شد و فرم رضایت نامه شرکت در پژوهش توسط تمامی شرکت کنندگان امضا گردید و سپس، از نمونه‌ها خواسته شد تا دو هفته متوالی و در هر هفته ۲ بار (مجموعاً ۴ بار) بین ساعات ۱۰-۹ صبح به مراکز بهداشت تعیین شده مراجعه کنند. بعد از حداقل ۱۰ دقیقه استراحت در اتاق آرام، فشارخون واحدهای مورد پژوهش از بازویی که فشارخون بالاتری داشت در وضعیت نشسته کنترل و ثبت شد. فشارخون سیستولیک اولین فاز (شروع صدا) و دیاستولیک پنجمین فاز کورتوکوف (قطع صدا) در نظر گرفته شـــد، فشار متوسط شریانی با فرمول:
۲×فشارخون دیاستولیک+فشارخون سیستولیک۳محاسبه شـــد. در هر مراجعه فشارخون ۳ بار با فاصله ۱ دقیقه اندازه‌گیری و میانگین اندازه‌گیری های دوم و سوم ثبت شد. در اولین و آخرین مراجعه، واحدهای مورد پژوهش بدون کت و کفش توزین شدند. بعد از تعیین مقادیر پایه، برنامه ورزشی آغاز شد. برنامه ورزشی در این پــــژوهش به این صورت بود که ابتدا ۵ دقیقه حرکات گرم سازی انجام می شد و سپس واحدهای مورد پژوهش در سطح صاف پیاده روی انجام می دادند. سرعت پیاده روی در حدی بود که ضربان قلب به محـــدوده ۶۰-۵۰ درصد حداکثر ضربان قلب برسد. حداکثــــر ضربان قلب با کم کردن سن از عدد ۲۲۰ بدست می آمد. به واحدهای مورد پژوهش روش شمارش نبض آموخته ‌شد و چندین بار مورد آزمون قرار گرفتنـــد تا اطمینان حاصل شود که قادر به شمارش صحیـــح تعداد نبض خود باشند. از نمونه‌ها خواسته شد تا از تغییر در فعالیت های روزمره، تعداد سیگار مصرفی، رژیم غذایی و زمان مصرف دارو اجتناب کننـــد. همچنین بعد از اتمام برنامه ورزشی نمونه ها مــــورد مصاحبه مجدد قرار گرفتند، تا اطمینان حاصل شود که رژیم غذایی، مقدار و زمان مصرف دارو و تعــــداد سیگار مصرفی در مدت پژوهش تغییری پیدا نکرده است. در پایان ۴ هفته ورزش و یک هفته بعد از اتمام آن متغیرهای پژوهش مجـــدداً اندازه‌گیری و ثبت ‌شــــد. برای بررسی تفاوت فشارخـــون پایه و بعـــد از ورزش از آزمـــون t زوجی و آنالیـــز واریانس با اندازه گیری های تکراری (Repeated measure ANOVA) استفاده شد.


یافته ها

میانگین سنی واحدهای مورد پژوهش ۵±۱۳/۴۶ سال بود. بیشترین تعداد واحدهای مورد پژوهش متاهل (۲/۹۷%) و دیپلمه (۲/۴۷%) بودند. میانگین سابقه کار واحد های مورد پژوهش ۳±۶۹/۲۰ سال بود. ۷/۶۶ درصد برای تردد به محل کار از اتومبیل استفاده می کردند. ۴/۶۹ درصد کارمند ساده اجرایی بوده و ۲/۷۲ درصد سیگار مصرف می کردند. از این تعداد ۴/۶۵ درصد روزانه ۲۰-۱۱ نخ سیگار استعمال می کردند. میانگین طول مدت بیماری ۱±۴۴/۳ سال بوده و ۱۰۰ درصد واحدهای مورد پژوهش درمان دارویی دریافت می کردند. ۲/۷۲ درصد از رژیم غذایی کم نمک در کنترل فشارخون استفاده می کردند. ۶/۵۵ درصد سابقه فامیلی پر فشاری خون داشتند. وجود یا فقدان سابقه فامیل پرفشاری خون و همچنین تفاوت های سنی تأثیری بر پاسخ دهی بیماران نسبت به برنامه ورزشی نداشت (۰۵/۰p>). میانگین فشارخون سیستولیک قبل از مداخله ۱۲±۰۴/۱۵۰ میلی متر جیوه و بعد از مداخله ۱۱±۵۸/۱۴۹ میلی متر جیوه بود که آزمون t زوجی نشان داد این تفاوت از نظر آماری معنی دار نیست. میــانگین فشارخون دیاستولیک قبل از مداخلـه ۶±۶/۸۸ میلی متر جیوه بود که بعد از مداخله به ۵±۶/۸۴ میلی متر جیوه کاهش پیدا کرد (۰۰۱/۰p<). میانگین فشار متوسط شریانی قبل از مداخله ۶±۴/۱۰۹ میلی متر جیوه بود و بعد از برنامه پیاده روی به ۶±۳/۱۰۶ میلی متر جیوه کاهش پیدا کرد (۰۱/۰p<). در مورد شاخص های مورد اندازه¬گیری دیگر که شامل ضربان قلب، وزن و شاخص توده بدنی بود، تغییر معنی داری مشاهده نشد (جدول شماره ۱).
بحث

در این پژوهش کاهش فشارخون سیستولیک از نظر آماری معنی دار نبود، اما فشارخون دیاستولیک حدود۴ میلی متر جیوه و فشار متوسط شریانی حدود ۳ میلی متر جیوه کاهش پیدا کرد. در یک مطالعه میانگین کاهش فشارخون سیستولیک و دیاستولیک ناشی از یک برنامه ورزشی حدود ۲ میلی متر و در تحقیق دیگری کاهش فشارخون سیستولیک حدود ۱۵ میلی متر جیوه و کاهش فشارخون دیاستولیک حدود ۹ میلی متر جیوه و کاهش فشار متوسط شریانی حدود ۱۱ میلی متر جیوه گزارش شد .
جدول شماره ۱: مقایسه میانگین مقادیر متغیرهای مورد اندازه گیری قبل و بعد از مداخله
۰۰۱/۰p< بین فشارخون دیاستول قبل و بعد از مداخله
۰۱/۰p< بین فشار متوسط شریانی قبل و بعد از مداخله.
همه داده ها بر اساس “انحراف معیار&#۶۱۶۱۷;میانگین” می باشد.
بر حسب کیلوگرم
بر حسب کیلوگرم بر متر مربع.
بعد ازگروه بندی واحدهای مورد پژوهش بر اساس سن و انجام آزمون آنالیز واریانس با اندازه گیری تکراری مشاهده شد که تأثیر ورزش در افراد میانسال (۴۸-۳۳ سال) و افراد مسن تر (۵۶-۴۹ سال) مشابه بود و تفاوتی در تغییرات فشارخون ناشی از ورزش در دو گروه سنی مشاهده نشد. در مطالعه Ishikawa و همکاران در افراد جوان تر کاهش فشارخون ناشی از ورزش به مراتب بیشتر از افراد مسن تر می باشد . عدم مشاهده تفاوت معنی دار بین دو گروه سنی ممکن است ناشی از کم بودن تعداد نمونه و کوتاه تر بودن طول مدت برنامه ورزشی در این پژوهش باشد. از نگاه دیگر می توان به این نتیجه رسید که ورزش در هر دو گروه سنی مفید بوده و اختصاص به گروه سنی خاصی ندارد. در این مطالعه داشتن سابقه فامیلی پر فشاری خون یا فقدان آن پاسخ فیزیولوژیک به برنامه ورزشی را تغییر نداد. اما در مطالعه دیگری مشاهده شد در افرادی که سابقه فامیلی پر فشاری خون دارند، کاهش فشارخون ناشی از ورزش به مراتب کمتر از افرادی می باشد که این سابقه را در اقوام خود نداشتند . متا آنالیزی
نشان داد که در ۷۶ درصد مطالعات انجام شده کاهش معنی داری در فشارخون بعد از ورزش مشاهده شده است. این کاهش در مورد فشارخون سیستولیک حدود ۱۰ میلی متر جیوه و در مورد فشارخون دیاستولیک حدود ۸ میلی متر جیوه بوده است. این متاآنالیز نشان داد کاهش فشارخون در بین هفته های یک تا ده اتفاق افتاده است. به عبارت دیگر زمان زیادی برای مشاهده اثرات مفید ورزش در پرفشاری خون لازم نیست. همچنین کاهش فشارخون سیستولیک در افراد میانسال نسبت به افراد مسن تر یا جوانتر بیشتر است اما کاهش فشار خون دیاستولیک در تمام سنین مشابه می باشد . به نظر می رسد تفاوت های موجود بین نتایج این پژوهش با دیگر مطالعات در ارتباط با تفاوت های نژادی، جنسی و معیارهای انتخاب واحدهای مورد پژوهش، روشهای اندازه¬گیری فشارخون، شدت و طول مدت برنامه ورزشی باشد. به هر حال با توجه به عدم وجود گروه کنترل و محدودیت های نسبتاً زیاد در این پژوهش، پیشنهاد می گردد مطالعات با تعداد نمونه بیشتر و گروه کنترل انجام شده و تأثیر آن در کیفیت زندگی بیماران مورد ارزیابی قرار گیرد.


نتیجه گیری

با توجه به نتایج این مطالعه پیاده روی با شدت پایین می تواند اقدام مؤثری در کنترل هر چه بیشتر بیماری فشارخون باشد. سید محسن حسینی بروجنی ، زیبا فراهانی، حسین شیری، دکتر ژیلا عابد سعیدی، دکتر حمید علوی مجد، سعید حمیدی زاده مربی گروه پرستاری- دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، مربی گروه پرستاری – دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، استادیار گروه پرستاری – دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، استادیار گروه آمار زیستی – دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، کارشناس ارشد پرستاری – دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد