بررسى مشكلات جوانان (بحران بلوغ)
يكى از بحرانى ترين دوره هاى زندگى هر فرد, دوره بلوغ است. بلوغ مرحله اى از رشد است كه براى همه نوجوانان, اعم از پسر و دختر, خواه ناخواه حاصل مى شود.تعابير مختلف دين پژوهان و روان شناسان از اين دوره, حاكى از اهميت و حسّاسيّتى است كه آن ها براى پديده بلوغ قائل اند. در اين جا نظرات بعضى روان شناسان را درباره اين پديده مى آوريم: (سميلرز نوجوانى را دوران عدم انطباق, و سكوليانكورز آن را تب عقل, وس گوتهز آن را گره كور بين كودكى و پيرى, سشيلدرز آن را موجى خروشان در اقيانوس زندگى,س استانلى هالز آن را تولد دوباره, سهاروكسز آن را دوره كشف هويت, سويلونز آن را دوره جهل و غفلت و بالاخره سكروز نوجوان را ديوانه قابل معالجه خوانده اند.)1
(ژان ژاك روسو, بلوغ را ولادت دوم مى خواند.)2 (گويى نوجوان در آستانه ورود به دوره بلوغ با جهانى نو آشنا مى شود و ديگر باره متولد مى گردد و افق هاى جديدى در برابر ديدگانش گشوده مى شود. تحول و تغيير و عدم ثبات در رفتار در اين دوره به حدى است كه بعضى آن را زندگى تشنج آميز و دوران منفى ناميده اند.)3 (اوريس دولوم, بلوغ را يك نقطه عطف در زندگى مى شناسد نه يك مرحله تكاملى.)4
بلوغ در زبان فارسى به معناى رسيدن و به حد رشد رسيدن است.5
انواع بلوغ
هرچند از واژه بلوغ غالباً بلوغ جنسى تداعى مى شود, ولى با توجه به موارد استعمال, مى توان به انواع بلوغ اشاره كرد كه مهم ترين آن ها عبارت اند از:

1. بلوغ شرعى:
بلوغ شرعى همان سن تكليف دينى است كه براى دختران پايان 9سال قمرى و براى پسران پايان 15 سال قمرى است.

2. بلوغ جسمى:
فيزيولوژيست ها معتقدند: ارگانيزم بدنى انسان تا 5سال اول زندگى به سرعت رشد مى كند و پس از آن تا آغاز دوره نوجوانى و بلوغ, رشد آن به كندى مى گرايد و سپس در دوره نوجوانى, سرعت دوباره خود را باز مى يابد و در سن خاصى به حد كمال خود مى رسد.

3. بلوغ جنسى:
بلوغ جنسى به معناى رسيدن به سن توليد مثل است كه با ازدياد هورمون ها آغاز مى شود. در اين شرايط, غدد جنسى از خواب بيدار مى شود و تمايل جنسى را به وجود مى آورد.

4. بلوغ اجتماعى:
بلوغ عرفى يا اجتماعى, بلوغى است كه در آن دختر و پسر مسئول رفتار خود مى شوند و به آن سن قانونى نيز مى گويند. قانون گذاران براى افراد, سنين گوناگونى را در اجراى انواع مقررات و بهره مندى آنان از حقوق مدنى در نظر گرفته اند; مثلاً براساس قوانين موجود در ايران براى شركت در انتخابات رياست جمهورى و مجلس شوراى اسلامى, ورود اشخاص به سن شانزده سالگى الزامى است و براى استخدام دولتى و يا اخذ گواهى نامه, هجده سال تمام منظور شده است.

5. بلوغ روانى:
بلوغ روانى, بلوغ ناشى از رشد روان است كه داراى جنبه هاى مختلفى از قبيل: پختگى, هوش و درك مفاهيم اخلاقى مى باشد.

6. بلوغ شخصيتى:
بلوغ شخصيتى در شرايطى حاصل مى شود كه شخص بتواند مستقلاً تصميم بگيرد و عمل نمايد و بتواند اراده اش را اعمال كند و متكى به خود باشد.

7. بلوغ عقلى:
قرآن مجيد از بلوغ عقلى به نام (رشد) ياد كرده و استقلال اقتصادى و آزادى مالى براى يتيمان را مشروط به بلوغ جنسى و رشد عقلى مى داند.6

سن بلوغ
(براى آغاز بلوغ طبيعى, سن معينى وجود ندارد و در محيط هاى مختلف, متفاوت است. عوامل متعددى از قبيل: عوامل محيطى, فرهنگى, موروثى و اجتماعى و تغذيه اى در پيدايش بلوغ مؤثر است, ولى ظهور آن در اكثر دختران حدود 11سالگى است.)7
ييكى از نويسندگان مى گويد: (از نظر پژوهش گران, اگرچه يك اتفاق نظر در مورد شروع و پايان سن بلوغ وجود ندارد, اما بيشتر محققين بر اين عقيده اند كه سن شروع بلوغ طبيعى در دخترها 16ـ9سالگى و در پسرها 17ـ10سالگى است و در مجموع, اصطلاح بلوغ به دوره بين 18ـ12سالگى اطلاق مى گردد و سن متوسط بلوغ, بدون توجه به پسر يا دختر بودن, 11سالگى اطلاق مى گردد. ولى به طور مسلم دختران زودتر از پسران مرحله بلوغ زندگى خويش را آغاز مى كنند و زودتر نيز اين مرحله را به پايان مى رسانند.)8
تقدم بلوغ شرعى دختران بر پسران
اين سؤال همواره در ذهن دختران مطرح است كه چرا زودتر از پسران, مكلف مى شوند و بالغ شرعى محسوب مى گردند؟
در پاسخ بايد گفت: اولاً, بلوغ شرعى براساس بلوغ طبيعى است. در همه مناطق جهان با در نظر گرفتن شرايط طبيعى و اجتماعى, دختران زودتر به بلوغ طبيعى مى رسند و فعاليت غدد جنسى در آنان قبل از پسران آغاز مى گردد. (بنابراين تقدم بلوغ شرعى دختران بر پسران براساس صلاحيت طبيعى و به معناى هم آهنگى قوانين تشريع با مقررات تكوين است.)9
بيدار شدن غريزه جنسى در دختران زمينه مساعدى براى آلوده شدن به گناه و ناپاكى است و خداوند حكيم براى پيش گيرى از مفاسد, آنان را قبل از پسران به وسيله مقررات دينى كنترل مى كند.
ثانياً, (انديشه و عقل دختران زودتر از پسران شكفته مى شود و دليلش آن است كه دختران قبل از پسران زبان مى گشايند و زودتر از آنان آغاز سخن مى كنند و با توجه به رابطه غير قابل انكارى كه بين انديشه و سخن گفتن وجود دارد, اين نتيجه به دست مى آيد كه دستگاه فكر دختران زودتر از پسران به كار مى افتد.)10
شكوفا شدن عقل و هوش در دختران باعث شده است قانون گذار آنان را قبل از پسران مكلف كند تا از طريق عمل به تكاليف الهى به رشد معنوى نايل گردند و از طرف ديگر در جامعه از استقلال قانونى و حقوق اجتماعى برخوردار شوند.
بلوغ زودرس و ديررس
(بلوغ زودرس, پديده اى فيزيولوژيك است كه در هر جنس پسر و دختر ديده مى شود. همان گونه كه از نام آن برمى آيد, در اين حالت فرد زودتر از هم سالان خود علائم و آثار بلوغ را ظاهر مى سازد.)11
(بلوغ ديررس نيز در هر دو جنس پسر و دختر ديده مى شود و شيوع آن در پسرها بيش از دختران است. به طور كلى مى توان اظهار داشت هرگاه تا سن 17سالگى آثار و نشانه هاى بلوغ در فرد ظاهر نشود, وى دچار بلوغ ديررس شده است.)12
علل مختلفى در تسريع يا تأخير بلوغ مطرح شده است. يكى از صاحب نظران مى گويد: (نژاد, تغذيه و عوامل فيزيكى و روانى موجود در محيط زندگى, در زمان ظهور بلوغ و ميزان ترشح هورمون هاى مربوطه اثر مى گذارد; مثلاً ويتامين e را از جمله عوامل تغذيه اى مؤثر به شمار مى روند. وضع نامساعد اخلاقى در اجتماعات بى بند و بار نيز باعث بلوغ زودرس در آن جوامع مى شود.)13
درباره اثر آب و هوا در بلوغ, برخى نظر مخالف دارند و مى گويند: (بلوغ بيش از آن كه به آب و هوا بستگى داشته باشد, به طرز تغذيه و بهداشت و شرايط اجتماعى وابسته است. معمولاً آب و هواى معتدل بيش از هواى گرمسير و سردسير بلوغ را تسريع مى كند.)14
هر كدام از بلوغ زودرس و ديررس, عوارضى بر فرد بالغ دارد, كه مى توان به احساس حقارت در بلوغ ديررس و اضطراب و نگرانى در بلوغ زودرس اشاره كرد, ولى در حال حاضر اين معضل را از طريق تجويز دارو و روان درمانى, كنترل و از عوارض آن جلوگيرى مى كنند. بنابراين كسانى كه به بلوغ زودرس يا بلوغ ديررس مبتلا هستند, نبايد از اين وضعيت نگران باشند.
البته در زودرسى بلوغ, بالغ بايد به وظيفه شرعى خود عمل كند; مثلاً پسرى كه قبل از پانزده سالگى بالغ شده است, بايد نماز و روزه و تكاليف دينى را انجام دهد و منتظر فرارسيدن سن مقرّر نباشد.
نشانه هاى بلوغ
بلوغ با دگرگونى هاى فيزيولوژى در بدن همراه است. (به نظر زيست شناسان, منشأ طبيعى بلوغ, ترشح هورمون هاى جنسى به ضميمه فعاليت هاى منظم بعضى ديگر از غدد داخلى است.)15
(مهم ترين دگرگونى هاى بدنيِ دوره نوجوانى, ظهور ويژگى هاى نخستين و ويژگى هاى ثانويه است. منظور از ويژگى هاى نخستين, شكل دادن به آلت هاى تناسلى و توانايى در امر توليد مثل است, اما ويژگى هاى ثانوى عبارت است از: روييدن ريش و سبيل و دو رگه شدن صدا در پسران و بزرگ شدن سينه و لگن در دختران. پس از عادت ماهانه در دختران و انزال در پسران, قابليت توليد مثل ايجاد مى گردد.)16
نظر مشهور فقهاى عالى قدر شيعه آن است كه بلوغ به يكى از سه چيز محقق مى شود: 1. روييدن موى درشت زير شكم; 2. احتلام; 3. تمام شدن پانزده سال قمرى در مرد و تمام شدن نه سال قمرى در زن.17
البته نشانه هاى بلوغ در پسر و دختر, يكى از سه علامتى است كه ذكر شد و ضرورت ندارد كه هر سه با هم محقق شود. ميزان در سن, سال قمرى است نه شمسى. پس طبق سال شمسى و با توجه به سال هاى كبيسه, پسران با تمام شدن حدود چهارده سال و شش ماه و يازده روز و دختران با تمام شدن حدود هشت سال و هشت ماه و هجده روز بالغ مى شوند.
در آستانه بلوغ, رشد عمومى بدن دچار تغييرات و دگرگونى هايى مى شود. (يكى از مهم ترين تحولات انقلابى دوران بلوغ, رشد سريع استخوان ها و عضلات و كليه اعضاى داخلى بدن است. رشد دوران بلوغ به قدرى سريع و شديد است كه بعضى از دانشمندان, رشد و نمو دوران بلوغ را به جهش تعبير كرده اند.)18 با اين تغييرات نوجوان بالغ با بحران هايى مواجه مى شود.
بلوغ و بحران بيولوژيكى
تغييرات ظاهرى در دوران بلوغ, جوان را با بحران بيولوژيكى مواجه مى كند. (تغييرات بيولوژيكى در دختران در سنين 9 تا12سالگى و در پسران از 11تا13سالگى بروز مى كند. طى اين دوره, 15تا20 سانتى متر بر قد و 20 تا25 كيلوگرم بر وزن نوجوان اضافه مى شود. رفته رفته خصوصيات ثانويه جنسى از قبيل: رويش موى صورت و تغيير صدا در پسران و عادت ماهيانه در دختران بروز مى كند.)19
(پيدايش دانه هاى سياه رنگ بر روى پوست مخصوصاً در اطراف بينى, روى چانه يا روى شانه ها, پسرها را سخت مضطرب مى سازد. تغيير صدا كه برحسب آب و هوا و نژادهاى مختلف زودتر يا ديرتر ظهور مى نمايد, يك اثر عمومى است كه در همه پيدا خواهد شد. تارهاى صوتى از لحاظ طول دو برابر مى شوند. صدا كه تا آن هنگام زير بود, در مدت چند ماه طنين مخصوصى پيدا كرده و به اصطلاح دو رگه مى شود و بسيار نامطبوع مى گردد. بعد از آن در مدت چند هفته از شدت آن كاسته مى شود و به تدريج حالت صداى اشخاص بالغ را پيدا مى كند و در 17سالگى آخرين تغييرات صوتى نيز از بين مى روند.
صداى زن نيز تغيير مى كند, اما كمتر محسوس است. آهنگ آن كه بليغ تر و رساتر مى شود, در حدود 15سالگى وضع ثابتى به خود مى گيرد.)20
با بحران بلوغ, كشش جنسى آغاز مى شود و نوجوان به موضوعات جنسى حساس مى گردد. غالباً نوجوانان از اين تغييرات ناآگاهند و گاهى دچار وحشت و اضطراب مى شوند. (دبس, جهالت و شتاب زدگى را دو خطر بزرگ در اين مرحله از رشد آدمى مى داند.)21
(البته تغييرات بلوغ در همه افراد يك سان نيست. تغييرات بدنى همراه با بلوغ ممكن است در برخى از نوجوانان در اوايل بلوغ روى دهد و در برخى به تأخير بيفتد. حتى در برخى از پسران, سينه ها رشد مى كند يا نشيمن گاه پهن مى شود. اين ها دلالت بر داشتن اندام زنانه نيست و نبايد نوجوان و ديگران را نگران اين امر كند. هم چنين در دختران ممكن است سينه ها كمى ديرتر رشد كند و نبايد اين امر آنان را نگران كند, زيرا تغييرات بلوغ گاهى به تأخير مى افتد.)22
راه هاى غلبه بر بحران
براى عبور از اين بحران, نوجوانان و والدين آن ها وظايفى دارند. وظيفه والدين كمك به نوجوانان و راهنمايى آنان از طريق ارائه اطلاعات صحيح و جامع درباره تحولات دوره بلوغ است. هرگونه سهل انگارى مى تواند نوجوانان را به اطلاعات ناقص و نادرست سوق داده و در نهايت آن ها را با مشكلات جسمى و روانى مواجه كند.