اریــک فــروم

[*P s y C h e*]

زیباترین و زشت ترین گرایشها،جنبه ی تثبیت شده و به صورت زیستی تعیین شده ی ماهیت انسان نیستند،بلکه آنها حاصل فرایندهای اجتماعی هستند که ما را به وجود می آورند . "اریک فروم"



کـــودکی آشفته

فروم در شهر فرانکفورت کشور آلمان،در یک خانواده ی یهودی سنت گرا به دنیا آمد.پدرش کاسب،پدربزرگش خاخام،و عموی مادرش محقق مشهور تلمود(آثاری درباره ی قوانین و سنت های یهودی)بود.فروم در کودکی وقت خود را صرف مطالعات مذهبی کرد،شور معنوی تورات عمیقا بر او تاثیر گذاشت.او همچنین تحت تاثیر عقل و منطق یهودی و مشکلات عاطفی عضوی از گروه اقلیت بودن قرار داشت.فروم بعدها کلیه ی ارتباطهای خود را با مذهب سازمان یافته قطع کرد و خود را عارف ملحد نامید.

زندگی خانوادگی او شاد نبود.فروم موقعیت خانوادگی خود را عصبی توصیف کرد.پدر او دمدمی،منزوی،مضطرب و عبوس و مادرش اغلب افسرده بود.او خود را "بچه ی روان رنجور غیر قابل تحمل" توصیف کرد.

زمانی که فروم ۱۲ ساله بود از رفتار یکی از دوستان والدینش،زن ۲۵ ساله ی نقاشی که ترجیح داده بود نقاشی را کنار گذاشته و خود را وقف پدر بیوه اش کند،شوکه شد.شاید فروم صرفا به او حسادت کرده باشد ولی نمی توانست بفهمد چرا این زن جوان هم نشینی با پیرمرد زشتی را ترجیح می دهد.مدت کوتاهی بعد از اینکه پدر این زن فوت کرد،او خود را کشت.او در وصیت نامه ی خود قید کرده بود که همراه با پدرش در یک تابوت دفن شود.فروم که از این خودکشی آشفته شده بود،از تصمیم او و علاقه ی وی به پدرش بسیار عذاب کشید.


من درباره ی عقده ی ادیپ یا تثبیت های نامشروع بین دختر و پدر چیزی نشنیده بودم.اما عمیقا آن را حس کردم.چگونه امکان دارد که زن جوان زیبایی آنچنان عاشق پدرش باشد که دفن شدن با او را به زنده ماندن و لذت بردن از زندگی و نقاشی ترجیح دهد؟

به راحتی می توان فهمید که چرا فروم بعدها در نظریه ی فروید درباره ی عقده ی ادیپ معنی پیدا کرد،که به نظر می رسید این تجربه ی گیج کننده و مصیبت بار را توضیح می دهد.

هنگامی که فروم ۱۴ سال داشت،جلوه ی دیگری از غیر منطقی بودن او را ناراحت کرد:فوران تعصب هیستریک در ملت آلمان در خلال جنگ جهانی اول.او از نفرتی که کشور را فرا گرفته بود و مردم با تبلیغات دولت به افکار و اعمال دیوانه وار کشیده شده بودند شگفت زده شد.فروم شاهد تغییراتی در خویشاوندان،دوستان و معلمان خود شد و از خود می پرسید که چرا این همه آدم که بهنجار بودند ناگهان به نظر می رسد که دیوانه شده اند.


فروم بعد از جنگ چنین نوشت :

"من جوانی عمیقا آشفته و دل مشغول این سئوال بودم که چگونه امکان دارد جنگ شود،به این امید که از نا معقول بودن رفتار توده ی مردم سر در بیاورم و آرزو داشتم که صلح برقرار شده و تفاهم بین المللی ایجاد شود."


او تصور کرد که شخصیت انسان عمیقا تحت تاثیر نیروهای اجتماعی،اقتصادی،سیاسی و تاریخی قرار دارد و جامعه ی بیمار،افراد بیمار را بوجود می آورد.بنابراین،نظر او درباره ی شخصیت در راستای شهودی و از تجربیات خود او شکل گرفت.فروم جستجوی خود را برای علت های رفتار نامعقول آغاز کرد،که در آنجا به تحصیل در روان شناسی،جامعه شناسی و فلسفه پرداخت.او آثار نظریه پردازان اقتصادی و سیاسی مانند کارل ماکس را مطالعه کرد و در سال ۱۹۲۲ دکترای خود را در جامعه شناسی دریافت کرد.فروم در مونیخ و موسسه ی روان کاوی برلین تحت آموزش روان کاوی فروید قرار گرفت.فروم با اولین روان کاو خود فریدا ریچمن که ۱۰ سال از وی بزرگتر بود ازدواج کرد.


یکی از زندگینامه نویسان معتقد بود که فروم در این مرحله از زندگی خود،به زنان مسن تر که مظهر مادر بودند،نوعی دلبستگی داشت.....گزارش شده است که پدر اریک در روز ازدواج فریدا ریچمن به او گفت "خوشحالم از اینکه شما قرار است اکنون مسئولیت او را بر عهده بگیرید،اریک که محبوب مادرش بود،خیلی وابسته است،شاهزاده ای که نیاز دارد از او مراقبت شود".

فروم در دهه ی ۱۹۳۰ مقالات انتقاد آمیزی نوشت و به فروید به خاطر امتناع از پذیرفتن تاثیر عوامل اجتماعی ـ اقتصادی بر شخصیت اعتراض کرد.به طوری که درون تشکیلات فروید مورد خشم و نفرت قرار گرفت.


فروم در سال ۱۹۳۴ به شیکاگو رفت تا با هورنای کار کند و بعد به دنبال او به نیویورک رفت.او از همسرش طلاق گرفت و رابطه ای طولانی را با هورنای آغاز کرد.در طول این سالها،عقاید هورنای تاثیر زیادی بر نظریه ی فروم گذاشت،دینی که او به ندرت به آن اعتراف کرد.


فروم نظریه ی خود را در چندین کتاب که به سبک مردم پسند نوشته است ارایه داد و مخاطب او بیشتر عامه ی مردم بودند.او در دانشگاه کلمبیــا تدریس کرد و دپارتمان آموزش روان کاوی را در دانشکده ی پزشکی دانشگاه ملی مکزیک دایر کرد.او در جنبش صلح دهه ی ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ فعال شد و به تاسیس سازمان خط مشی هسته ای معقولsane کمک کرد.او با جنگ سرد،مسابقه ی تسلیحات اتمی،و جنگ ویتنام مخالفت کرد.فروم در سال ۱۹۸۰ در خانه ی خود واقع در سوئیس درگذشت.


آزادی یا امنیت : تعـــارض بنیادی انسان



عنوان اولین کتاب فروم ،گریز از آزادی،دیدگاه او را درباره ی وضعیت انسان نشان می دهد:در تاریخ تمدن غرب،هر چه افراد آزادی بیشتری کسب کردند،احساس تنهایی،پوچی،و بیگانگی بیشتری کردند.برعکس،هر چه افراد آزادی کمتری داشتند،احساس تعلق پذیری و امنیت آنها بیشتر بود.فروم معتقد بود که در قرن بیستم افراد بیشتر از هر دوران دیگری به ازادی دست یافتند و با این حال از افراد قرنهای گذشته احساس تنهایی،بیگانگی،و پوچی بیشتری کردند.







منبـــــع : کتاب نظریه های شخصیت از شولتـز / ترجمـه یحیی سید محمی

[*P s y C h e*]

تیپ های شخصیت از دیدگاه فــــروم



فروم چند تیپ شخصیت را مطرح کرد که زیربنای رفتار انسان هستند و توضیح می دهند که چگونه با دنیای عملی ارتباط برقرار می کنیم.شکلهای خالص این تیپ ها نادر هستند،اغلب شخصیت ها ترکیبی از چند تیپ هستند ولی معمولا یکی غالب است.





تیپ شخصیت گیــرنده



افراد دارای شخصیت گیرنده انتظار دارند چیزی را که میخواهند ـ برای مثال،عشق،دانش،یا لذت ـاز منبع بیرونی،معمولا از فرد دیگری بگیرند.افراد این تیپ در روابط خود با دیگران گیرنده هستند،به جای اینکه دوست بدارند نیاز دارند دوستشان بدارند،به جای اینکه بیافرینند،می گیرند.این افراد شدیدا به دیگران وابسته هستند و در صورتی که به حال خود رها شوند،فلج می شوند،آنها بدون کمک دیگران از انجام دادن جزئی ترین کارها بر نمی آیند.

شخصیت گیرنده به تیپ شخصیت جذب دهانی فروید شباهت دارد،زیرا هر دو از خوردن و نوشیدن ارضا می شوند.این نوع ارضا روش اصلی تشخیص دادن تیپ شخصیت گیرنده است.

تیپ گیرنده عاشق غذا و نوشیدنی است.این افراد با خوردن و نوشیدن بر اضطراب و افسردگی غلبه می کنند.دهان ویژگی بارز تیپ شخصیت گیرنده است.اغلب بیانگرترین ویژگی آنهاست.لبها به باز بودن گرایش دارند،انگار که در حالت مداوم تغذیه شدن هستند.

تیپ گیرنده به تیپ شخصیت مطیع هورنای نیز شباهت دارد،تیپی که به صورت حرکت به سوی مردم توصیف شد.جامعه ای که تیپ شخصیت گیرنده را پرورش می دهد،جامعه ای است که در آن بهره کشی یک گروه از گروه دیگر رواج دارد.




تیپ شخصیت بهره کــــش


در تیپ شخصیت بهره کش نیز فرد برای چیزی که می خواهد به دیگران متوصل می شود.اما افراد این تیپ به جای اینکه انتظار داشته باشند از دیگران بگیرند،با زور یا حیله گری می گیرند.اگر چیزی به آنها داده شود،آن را بی ارزش می دانند.آنها فقط چیزی را می خواهند که به دیگران تعلق داشته یا برای آنها با ارزش باشد،خواه این همسر باشد یا شئ یا ایده.برای افراد این تیپ،چیزی که دزدیده یا تصرف شده باشد از چیزی که آزادانه به آنها داده شده باشد ارزش بیشتری دارد.

تیپ بهره کش شبیه تیپ پرخاشگر دهانی فروید است و (با دهان گزنده که ویژگی بارز این افراد است،مشخص می شود.اگر گفته شود که آنها اغلب درباره ی دیگران اظهارات گزنده می کنند،بازی با کلمات نیست.) نمونه هایی از جهت گیری بهره کش،دسته های مهاجم و رهبران فاشیست هستند که آشکارا دوست دارند بر دیگران مسلط شوند.






تیپ شخصیت محتـــکر


در تیپ محتکر فرد امنیت را از آنچه که بتواند احتکار یا پس انداز کند کسب می کند.این رفتار گدامنشانه نه تنها در مورد پول و اموال مادی بلکه در مورد هیجانها و افکار نیز مصداق دارد.این افراد دیوارهایی را دور خودشان می کشند و خود را با تمام چیزهایی که انباشته کرده اند احاطه می کنند،از آنها در برابر مهاجمان محافظت کرده و تا حد امکان چیزی را بیرون نمی دهند.ویژگی آنها نظم وسواسی درباره ی اموال،افکار،و احساسات است.آنها نیز با رفتارشان خود را لو می دهند.

این افراد را نیز می توان از جلوه های صورت و حرکات بدنشان تشخیص داد.دهان انها لب فرو بسته است،حرکات انها بیانگر نگرش کناره گیر آنهاست.در حالی که حالت بدن تیپ گیرنده وسوسه انگیز و گرد است و حالت بدن تیپ بهره کش پرخاشگرانه و نوک تیز است،حالت بدن تیپ محتکر زاویه دار است،انگار که آنها می خواهند بر مرزهای بین خودشان و دنیای بیرون تاکید کنند.

این تیپ به شخصیت نگهدارنده ی مقعدی فروید و تیپ جدای هورنای(حرکت به دور از مردم) شباهت دارد. فروم معتقد بود که جهت گیری محتکر در قرنهای ۱۸ و ۱۹ در کشورهایی خیلی شایع بود که اقتصاد طبقه ی متوسط پایدار داشتند و با اصول صرفه جویی،محافظه کاری،و روشهای تجاری حساب شده ی پرو تستان مشخص می شدند.






تیپ شخصیت بـــازاری


تیپ شخصیت بازاری در قرن بیستم به وجود آمد و با جوامع سرمایه داری،مخصوصا جامعه ی ایالات متحده ارتباط دارد.در فرهنگ بازاری مبتنی بر کالا،موفقیت یا شکست بستگی دارد به اینکه خودمان را چقدر خوب بفروشیم.مجموعه ارزشها برای شخصیت ها و کالاها یکی است.شخصیت فرد صرفا کالایی می شود که باید فروخته شود.بنابراین،ویژگیهای شخصی،مهارتها،دانش،یا انسجام ما اهمیتی ندارد،بلکه مهم این است که چه بسته ی خوبی باشیم.ویژگیهای سطحی مانند لبخند زدن،دلپذیر بودن،و خندیدن به جوکهای رئیس از خصوصیات و توانایی های درونی مهم تر می شوند.

چنین جهت گیری نمی تواند امنیت بوجود آورد زیرا در این حالت با مردم ارتباط واقعی نداریم.اگر این بازی برای مدت طولانی ادامه یابد،دیگر با خودمان ارتباط نخواهیم داشت و حتی از خودمان آگاه هم نخواهیم بود.نقش بسته ای که مجبور به ایفای آن می شویم،شخصیت واقعی ما را از خودمان و دیگران پنهان می کند.در نتیجه،ما بیگانه می شویم،بدون جوهر شخصی و بدون روابط معنی دار.




تیپ شخصیت ثمربخـــش


تیپ شخصیت ثمربخش ایده آل و بیانگر هدف اصلی رشد انسان است.ثمربخش بودن به خلاقیت هنری یا اکتساب چیزهای مادی محدود نمی شود.بلکه،جهت گیری ثمربخش نگرشی است که هر یک می توانیم به آن دست یابیم.گرچه شخصیت ثمربخش برای افراد و برای جوامع ایده آل است،ولی هنوز به دست نیامده،بهترین کاری که می توانیم در محدوده ی ساختار اجتماعی فعلی انجام دهیم،ترکیبی از جهت گیریهای ثمربخش و بی ثمر است.

تاثیر جهت گیری ثمربخش می تواند تیپ های بی ثمر را دگرگون کند.برای مثال:حالت پرخاشگری تیپ بهره کش می تواند به ابتکار عمل تبدیل شود،و خست تیپ محتکر می تواند به اقتصاد سالم تغییر یابد.فروم معتقد بود که از طریق تحول اجتماعی و فرهنگی،گرایش ثمربخش می تواند حاکم شود.




فروم در کتاب ۱۹۶۴ خود با عنوان the heart of man جهت گیریهای مرده گرا و زنده گرا را معرفی کرد.


تیپ شخصیت مرده گرا



تیپ شخصیت مرده گرا(جهت گیری بی ثمر)مجذوب مرگ،جنازه،ویرانی،مدفوع،و کثافت است.وقتی این افراد از بیماری،مرگ،و مراسم تدفین صحبت می کنند،خوشحال تر به نظر می رسد.آنها دل مشغول گذشته بوده و سرد و بی تفاوت هستند.آنها عاشق قانون و نظم و استفاده از زور و قدرت هستند.رویاهای آنها بر جنایت،خون،و جمجمه ها متمرکز هستند.

فروم باور داشت که آدولف هیتلر نمونه ای از تیپ مرده گرا بود.اما همه ی این گونه افراد ظالم نیستند.ممکن است برخی از آنها بی آزار به نظر برسند،اما ردی از نابودی عاطفی را در مسیر خود بر جای می گذارند.

فروم مادری را مثال می زند که به طور وسواسی نگران شکست های فرزندش است و غالبا درباره ی آینده ی او پیش بینی های مایوس کننده می کند.فروم می گوید(او به شادی فرزندش پاسخ نخواهد داد،به هیچ چیز تازه ای که در او رشد می کند توجه نمی کند....او به صورت آشکار به فرزندش صدمه نمی زند ولی به آرامی بر سر راه شادی او مانع ایجاد می کند،فرزند او می خواهد رشد کند و مادر در نهایت با جهت گیری مرده گرای خود وی را آلوده می کند.


افراد مرده گرا عاشق تکنولوژی نیز هستند و خود را با وسایلی چون استریوی پیشرفته یا تجهیزات کامپیوتری احاطه می کنند،نه به خاطر اینکه از موسیقی یا دستکاری داده ها لذت می برند بلکه به این علت که به دستگاهها عشق می ورزند.





تیپ شخصیت زنده گرا


تیپ شخصیت زنده گرا جهت گیری ثمر بخش است.این افراد عاشق زندگی،رشد کردن،آفریدن،و ساختن هستند.آنها سعی می کنند بر دیگران تاثیر بگذارند،نه با زوز یا کنترل کردن بلکه با عشق،منطق،و الگو بودن.آنها به رشد خود و دیگران علاقه داشته و آینده نگر هستند.

شکلهای افراطی تیپ های شخصیت مرده گرا و زنده گرا نادر هستند،اغلب افراد آمیزه ای از هر دو تیپ هستند.شخصیت مرده گرای افراطی روان پریش و دیوانه خواهد بود.شخصیت زنده گرای افراطی قدیس خواهد بود.هیچ یک از آنها در دنیای عملی خوب عمل نخواهد کرد.





تیپ شخصیت مـــال پرست


در تیپ شخصیت مال پرست تعریف و معنی زندگی فرد به اموال و چیزهایی که در اختیار دارد وابسته است.این جهت گیری نه تنها اموال مادی مانند اتومبیل،پوشاک،خانه،یا جواهرات را در بر می گیرد بلکه افراد و حتی چیزهای غیر مادی مانند عقاید را نیز شامل می شود.

فروم می گوید: "افراد این تیپ به دنیا و خودشان می گویند من با آنچه که دارم و مصرف می کنم برابرم......اموال من خودم و هویتم را تشکیل می دهند."


این افراد ارزش خود را بر حسب مقایسه ی اموال خودشان با اموال دیگران تعریف می کنند.آنها بسیار رقابت جو هستند و برای جلو افتادن از ارزشهای مادی دوستان و آشنایانتلاش بی وقفه ای به خرج می دهند.آنها در این جریان از دیگران بیگانه می شوند و به انها دشمنی می ورزند.

فروم معتقد بود که تیپ شخصیت مال پرست شبیه شخصیت نگهدارنده مقعدی فروید است.این تیپ فرویدی به صورت خسیس،یکدنده،و منظم توصیف می شود که بر پس انداز و احتکار کردن اموال مادی تمرکز دارد.فروید معتقد بود که شخصیت نگهدارنده مقعدی بیمارگون است و جامعه ی چنین شخصیت هایی الزاما جامعه ای بیمار خواهد بود.فروم نیز باور داشت که هر جامعه ای که اکثر افراد آن از تیپ مال پرست باشند،جامعه ای بیمار است.




تیپ شخصیت هستی گرا


در رابطه با تیپ شخصیت هستی گرا افراد خود را بر حسب آنچه که هستند نه بر حسب آنچه که دارند توصیف می کنند.تیپ های هستی گرا چندان رقابت جو نیستند،توصیف احساس ارزشمندی آنها از درون نشات می گیرد نه از مقایسه کردن خودشان با دیگران.آنها با دیگران همکاری می کنند،به آنها عشق می ورزند.تقسیم کردن با دیگران به جای تلاش برای جلو افتادن از آنها،لذت بردن از زندگی را برای آنها بیشتر می کند.همان گونه که شاهد هستید،تیپ شخصیت هستی گرا ویژگیهای مشترکی با تیپ زنده گرا دارد.

فروم افراد دارای تیپ شخصیت هستی گرا را به این صورت توصیف کرد:در زندگی مشارکت می کنند،تجربه می کنند،بر زمان حال تمرکز دارند،و با خود و جامعه رو راست هستند.او معتقد بود که امکان به وجود آوردن زندگی هستی گرا از طریق روان کاوی و خود کاوی وجود دارد.او روشهای خاصی مانند تداعی آزاد و تحلیل زندگینامه را برای بهبود بخشیدن خود توصیه کرد که به پرورش جهت گیری ثمر بخش هستی گرا کمک می کنند.



منبـــــع : کتاب نظریه های شخصیت از شولتـز / ترجمـه یحیی سید محمی