تحقیقات نشان داده است که چاقی نوجوانی پیامدهای مهم اجتماعی ـ اقتصادی و بهداشتی دارد. یک مطالعه بزرگ طولی که به مدت ۷ سال در آمریکا انجام شد، نشان داده است، زنانی که از دوران مدرسه و نوجوانی اضافه وزن داشته‌اند، شانس‌شان برای ازدواج کمتر بوده است و میزان درآمد کم‌تری داشته‌اند.
دوران بلوغ نه تنها با جهش رشد جسمی که علاوه بر آن با تغییرات خلق و خو و تحولات عاطفی و روانی همراه است . در این برنامه نوجوانان، شناخت هویت و کسب استقلال را تجربه می کنند . در این دوران توجه آنها به حفظ ظاهر و تناسب اندام بیش تر جلب می‌شود و این عوامل رفتارهای غذایی نوجوانان را به شدت تغییر می دهد . حذف بعضی از وعده‌های غذایی، مصرف تنقلات ، غذا خوردن خارج از منزل و علاقه به مصرف غذاهای غیر خانگی از ویژگی های عادات غذایی دوران نوجوانی است که متاثر از خانواده، دوستان و رسانه های جمعی می باشد.
● ویژگی رفتارهای غذایی نوجوانان
نامنظم بودن وعده‌های غذایی: حذف وعده غذایی و برنامه غذایی نامنظم در دوره نوجوانی، یک رفتار غذایی شایع است . به طور معمول وعده صبحانه و ناهار بیش تر از وعده شام حذف می شود و علت عمده آن برنامه‌های درسی و فعالیت‌های اجتماعی نوجوانان در طول روز است . محققی به نام Daniel در سال ۱۹۷۷ طی مطالعه‌ای نشان داد که ۵۰ درصد نوجوانان دختر و پسر صبحانه نمی‌خورند. مطالعه دیگری نشان داده است که اگر چه ۸۹ درصد نوجوانان مورد مطالعه از اهمیت مصرف صبحانه آگاه بودند اما فقط ۵۰ درصد آن ها به طور منظم صبحانه می خورند و نخوردن صبحانه با دریافت کم مواد مغذی همراه بوده است.
مشکل نخوردن صبحانه در دختران بیش تر از پسران مشاهده می شود.
▪ مصرف بی رویه تنقلات: بخش مهمی از رفتارهای غذایی نوجوانان مصرف بی رویه تنقلات است. این تنقلات به طور معمول کم فیبر هستند و از نظر ویتامین A، کلسیم و آهن که برای رشد ضروری است فقیرند. انتخاب صحیح تنقلات به عنوان میان وعده، می تواند در دریافت مواد مغذی مورد نیاز نوجوانان اثر مثبت داشته باشد.
▪ غذاهای آماده و نقش رسانه ها : استفاده از غذاهای آماده و بخصوص در نوجوانانی که وقت کافی ندارند، معمول است. غذاهای آماده که در فروشگاه‌ها و اغذیه فروشی‌ها در دست‌رس هستند، از نظر آهن، کلسیم، ویتامین B،C،A، و اسید فولیک، فقیرند. تقریباً در تمام غذاهای آماده، میزان چربی، کلسترول و سدیم بالاست و در بیش تر آنها، ۵۰ درصد کالری از چربی تامین می شود.
رفتارهای تغذیه‌ای نوجوانان و ارتباط آن با وزن و ظاهر فیزیکی
پیروی از الگوهای غذایی غیر طبیعی در دوران بلوغ به علت توجه خاص نوجوانان به ظاهر فیزیکی و داشتن اندام متناسب شایع است.
مطالعه‌ای که در سال ۱۹۸۹ توسط Maloney و همکارانش در ایالات متحده آمریکا انجام یافته نشان داده است که از ۳۱۸ دختر و پسر نوجوان، ۴۵ درصد مایل بودند که لاغر شوند و ۳۷ درصد آنها شروع به کاهش وزن کرده بودند. با افزایش سن نوجوانان، تمایل به کاهش وزن نیز افزایش می‌یابد. این مطالعه نشان داده است که ۷۰ درصد نوجوانان مورد مطالعه ادعا می‌کردند که در همین، زمان مادران آنها رژیم غذایی برای کاهش وزن داشته‌اند. شواهد دیگر نیز پیشنهاد می کند که از اوایل دوران بلوغ، توجه به ظاهر و تناسب اندام تشدید می شود. محققین نشان داده‌اند که ۹۰ درصد نوجوانان مورد مطالعه برای حفظ تناسب اندام و زیبایی ظاهر خود تمایل به کاهش وزن داشته‌اند.
▪ ترس از چاقی
تحقیقات نشان داده است که چاقی نوجوانی پیامدهای مهم اجتماعی ـ اقتصادی و بهداشتی دارد. یک مطالعه بزرگ طولی که به مدت ۷ سال در آمریکا انجام شد، نشان داده است، زنانی که از دوران مدرسه و نوجوانی اضافه وزن داشته‌اند، شانس‌شان برای ازدواج کمتر بوده است و میزان درآمد کم‌تری داشته‌اند. این یافته ها بیشتر از آن که به وضعیت اجتماعی ـ‌اقتصادی بستگی داشته باشد، ناشی از نگرش خاص جامعه نسبت به افراد چاق است. مطالعات اخیر نشان داده است که ترس از چاقی در نوجوانان و متعاقب آن محدود کردن دریافت إذا، در نهایت کوتاه قدی و تاخیر در بلوغ را به دنبال خواهد داشت . ترس از چاقی در نوجوانان بر خلاف بی اشتهایی عصبی ( nervosa Anorexia) و بولیما( bulimia nervosa) که از اختلالات تغذیه ای همراه با علایم بالینی هستند علامت واضحی ندارد و به این دلیل که والدین و اطرافیان نوجوان متوجه خودداری او از غذا خوردن به دلیل ترس از چاق شدن نمی‌شوند، بروز کمبودهای تغذیه‌ای در این دسته از نوجوانان بیشتر است.
مطالعه‌ای توسط Moses و همکارانشان در سال ۱۹۸۹ در امریکا نشان داده است که ۵۱ درصد دختران کم وزن ادعا کرده‌اند که به شدت از چاق شدن می ترسیده‌اند و بی توجه به وزن فعلی خود و بدون داشتن اطلاعات تغذیه‌ای کافی اقدام به کاهش وزن کرده‌اند.
● عوارض رژیم های غذایی برای کاهش وزن در دوره بلوغ
اثرات زیان بار کاهش وزن بر سلامتی ممکن است در افرادی که اضافه وزن ندارند اما دریافت کالری خود را به شدت محدود می کنند، بیشتر باشد. در این افراد کاهش توده عضلانی بیشتر از توده چربی است. رژیم غذایی که با محدود کردن وعده‌های غذایی و یا ناشتایی همراه باشد، منجر به کاهش وزن سریع می شود که به طور اساسی به علت کاهش آب بدن و توده عضلانی است.
اثرات زیان بار رژیم‌های غذایی کاهش وزن در دوره بلوغ، علاوه بر اختلال رشد، شامل کمبودهای تغذیه‌ای، اختلالات قاعدگی، ضعف، گیجی، افسردگی، تحرک پذیری، یبوست، نداشتن تمرکز حواس و اشکال در خوابیدن می باشد. تنفس بد بو، ریزش مو و خشکی پوست از عوارض رژیم‌های غذایی با محدودیت شدید کالری است. افزایش خطر ابتلا به سنگ /www.persiandiet.com/html/modules.php?op=modload&name=Sections&file=index&re q=viewarticle&artid=۵۰&page=۱" title="تغذیه و بیماریها: بیماریهای کیسه صفرا" target="_blank">صفرا" target="_blank">کیسه صفرا نیز از عوارض جدی‌تر این گونه رژیم‌های غذایی است.
متاسفانه تاخیر رشد و تاخیر در بلوغ جنسی در اثر دریافت ناکافی غذا با کوتاه قدی غیر قابل جبران در اثر کمبود مواد مغذی به ویژه ریز مغذی‌ها گزارش شده است. ۳۹ درصد این موارد با اختلالات غذا خوردن همراه بوده است و اصلاح آن منجر به جبران رشد از دست رفته نشده است .
بنابراین دانش‌آموزان در سنین بلوغ، به ویژه دختران باید بدانند که رژیم‌های کاهش وزن در این دوره ممکن است به کوتاه ماندن قد شود و علاوه بر آن به علت بروز انواع کمبودهای تغذیه‌ای، سلامت آنان به خطر افتاده و با مشکلات متعددی که قبلاً شرح داده شده مواجه شوند.
▪ چاقی
چاقی کودکان و نوجوانان در حال حاضر یک مشکل تغذیه‌ای رو به افزایش در کشورهای توسعه یافته به شمار می رود. بر اساس آخرین اطلاعات، حداقل ۲۷ درصد کودکان و ۲۱ درصد نوجوانان در آمریکا چاق هستند که معرف ۵۴ درصد افزایش در چاقی کودکان و ۳۹ درصد افزایش در چاقی نوجوانان امریکایی در دو دهه اخیر است و محققین به روند هشدار دهنده افزایش چاقی در کودکی و نوجوانی، تخمین می زنند که ۷۰ درصد نوجوانان چاق، بزرگ‌سالان چاق خواهند بود و حتی این خطر وجود دارد که این افراد در دوران بزرگ‌سالی دچار چاقی مفرط شوند.
بررسی کشوری سال ۱۳۷۷ در زمینه ارزیابی رشد کودکان زیر ۵ سال کشور ما نشان داده است که ۶/۴ درصد پسران و ۱/۴ درصد دختران در مناطق شهری و روستایی کشور چاق هستند. اگر چه چاقی در حال حاضر مشکل عمده کودکان کشور ما به شمار نمی رود ولی با توجه به عوارض و پیامدهای چاقی، پیش‌گیری از آن حائز اهمیت است. مدارک موجود حاکی از آن است که چاقی کودکی بیشتر متاثر از عوامل محیطی است و نشان دهنده آن است که خانواده و جامعه در ایجاد رفتارها و عادات صحیح غذایی درست عمل نکرده است. در مقابل چاقی نوجوانی هم به عوامل محیطی و هم به عوامل ژنتیکی بستگی دارد. چاقی در دوران نوجوانی اغلب اوقات به چاقی بزرگ‌سالی می‌انجامد، که با افزایش خطر ابتلا به دیابت، بیماریهای قلبی ـ عروقی و افزایش فشار خون همراه است .
گزارش برنامه بسیج ملی آموزش کلسترول در امریکا در سال ۱۹۷۶ حاکی از آن است که کودکان چاق بیش تر در معرض خطر مشکلات بهداشتی شامل کاهش توانمندی جسمی ( به علت مشکلات ارتوپدی و ریوی، مقاومت به انسولین و افزایش فشار خون) هستند. چاقی در کودکان ارتباط مستقیم با افزایش کلسترول LDL، VLDL و ارتباط معکوس با کلسترول HDL دارد. علاوه بر این بلوغ زودرس در کودکان چاق وجود دارد و به همین علت دوران رشد استخوان‌های طولی در آنها کوتاه‌تر است که منجر به کوتاهی قد خواهد شد. برای پیش‌گیری از چاقی نوجوانی، انجمن قلب آمریکا توصیه‌های زیر را ارائه کرده است . این نکات به والدین و دانش‌آموزان باید آموزش داده شود.
۱) برنامه غذایی خود را طوری تنظیم کنند که کالری حاصل از چربی بیش از ۳۰ درصد نباشد .
۲) برنامه غذایی خود را تعدیل کنند اما چون در دوران رشد هستند مصرف چربی را نباید حذف کنند.
۳) به جای تنقلات پر چربی، از میان وعده‌های سالم مثل میوه‌ها و سبزی‌ها استفاده کنند.
۴) فعالیت بدنی خود را با ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی و دوچرخه سواری افزایش دهند.
۵) غذا نباید به عنوان پاداش و جایزه به کودکان داده شود .
۶) هر روز بر اساس یک برنامه منظم ورزش کنند.
۷) وقت ورزش را نسبت به کارهای دیگر در اولویت قرار دهند و برنامه ورزشی خود را برای انجام کارهای دیگر تعطیل نکنند. والدین باید خودشان الگوی مناسب برای دریافت غذای روزانه و فعالیت های ورزشی باشند. علاوه بر این، والدین باید از تناسب اندام تصوری واقع بینانه داشته باشند، هم‌چنین انتظاری منطقی از فرم بدن کودک و نوجوانان با توجه به وضعیت بدنی خود، اقوام و سابقه فامیلی داشته باشند، اضافه وزن در هنگام رشد، امری طبیعی است و فقط زمانی که اضافه وزن زیاد و غیر طبیعی است، باید کنترل شود.
● بی اشتهایی عصبی ( Anorexia nervosa)
بی اشتهایی عصبی یک اختلال تغذیه‌ای است که در دوره بلوغ ممکن است بروز کند. اغلب، نوجوانانی که دچار مشکل می شوند افرادی زیرک، حساس، باهوش و تحریک پذیر هستند . کمک به نوجوانان دچار بی اشتهایی عصبی از نظر تغذیه‌ای حائز اهمیت است. در بی اشتهایی عصبی که با محدود کردن دریافت کالری منجر به کاهش وزن یا ایجاد اختلال در افزایش وزن دوران بلوغ می شود، تمایل به لاغرتر بودن و توهم چاق بودن وجود دارد .
تمایل به لاغر بودن در میان دختران معمول تر است. این دختران علی رغم این که لاغرند فکر می کنند که چاق هستند و دچار توهم چاق بودن می باشد. این علامت می تواند مشخص کننده بی‌اشتهایی عصبی باشد. شیوع بی اشتهایی عصبی شناخته شده ۵/۰ تا ۴ درصد دختران نوجوان است. شیوع بی اشتهایی شناخته نشده و بدون علامت چندین برابر بیش تر است. این افراد بیش تر در معرض خطر هستند، زیرا کم تر به پزشک مراجعه می کنند و بیشتر بر عادات غذایی غلط و کنترل وزن خون اصرار می کنند.
بی اشتهایی عصبی منجر به قطع قاعدگی، هیپوترمی یا کاهش دمای بدن و نارسایی‌های قلبی عروقی خواهد شد. وزن کم، قطع قاعدگی و تغذیه ناکافی، دختران دچار بی اشتهایی عصبی را به پوکی استخوان مستعد می سازد. هیپوترمی موجب عدم تحمل سرما و اختلال در ضربان قلب می شود. ناپایداری سیستم قلب و عروق در نهایت منجر به ضعف، خستگی، گیجی، غش و مرگ خواهد شد.
بهترین راه برای ارزیابی نوجوانان دچار بی اشتهایی عصبی استفاده از BMI ( نمایه توده بدنی) است. نوجوانانی که دچار بی اشتهایی عصبی هستند، معمولا BMI کم تر از ۱۸ دارند. این افراد باید برای درمان به متخصص تغذیه معرفی شوند.
● بولیما( Bulimia nervosa)
بولیما نیز یکی از اختلالات تغذیه‌ای است. افرادی که دچار مشکل می شوند، به طور معمول در غذا خوردن زیاده‌روی می کنند و سپس با وادار کردن خود به استفراغ، سعی در کاهش وزن و لاغر شدن دارند. نوجوانان نیز ممکن است به دلایل متعددی دچار بولیما شوند. هیجان و اضطراب، عدم اعتماد به نفس و خصوصیات فردی از عواملی هستند که خطر بروز اختلال را تشدید می کنند.
عوارض بولیما عبارت است از خستگی، ضعف و کاهش تمرکز حواس که در ارتباط با دریافت ناکافی انرژی و سایر مواد مغذی است. در این افراد نیز مانند مبتلایان به بی‌اشتهایی عصبی، سوء تغذیه به تنهایی می تواند موجب تغییرات متعددی در غدد داخلی از جمله اختلال در قاعدگی شود.
به علت محدود کردن برنامه غذایی، ممکن است علایم هیپوتیروئیدیسم مانند : هیپوترمی، بالا رفتن کلسترول خون و یبوست وجود داشته باشد بروز این اختلال در نوجوانان شایع نیست اما به علت عوارض متعدد آن بر سلامت لازم است مراقبان بهداشت مدارس و والدین از این اختلالات آگاه باشند.
مهم‌ترین راه پیش‌گیری از بروز این اختلالات تغذیه‌ای، ایجاد رفتارهای غذایی صحیح از دوران کودکی، افزایش آگاهی‌های تغذیه‌ای و مطلع ساختن دانش آموزان و نوجوانان از خطرات رژیم‌های غذایی نامتعادل است.
نظرت چیه؟