اکسپوژر درمانی (یا درمان از طریق مواجهه و روبرو شدن با ترس، احساسات و اضطراب ها) ، نوعی رفتار درمانی است که برای کمک به افراد طراحی شده است تا بتوانند ترس های مشکل زای خود را مدیریت کنند.
افراد با استفاده از تکنیک های منظم و مختلف، به تدریج و به آرامی در موقعیتی قرار داده می گیرند که منجر به ایجاد ناراحتی در آنها می شود.
هدف از اکسپوژر درمانی ایجاد یک محیط امنی می باشد که فرد بتواند اضطراب خود را کاهش دهد، اجتناب از موقعیت های ترس آور را پایین بیاورد و کیفیت زندگی خود را ارتقاء دهد.
• اکسپوژر درمانی به چه نحوی کار می کند؟
• تاریخچه اکسپوژر درمانی
• چه نوع تکنیک هایی در اکسپوژر درمانی مورد استفاده قرار می گیرد؟
• چه نوع مشکلات سلامت روانی با استفاده از اکسپوژر درمانی رفع شده اند؟
• اکسپوژر درمانی به چه نحوی کارا می باشد؟
• محدودیت ها و نگرانی های مرتبط با اکسپوژر درمانی
اکسپوژر درمانی به چه نحوی کار می کند؟
در زمانی که افراد به دلیل ترس، فوبیا و خاطرات آسیب زا احساس اضطراب می کنند، آنها از هر چیزی که این موارد را یاد آوری بکند، اجتناب می کنند.
این فرار باعث ایجاد یک احساس راحتی موقتی می شود، ولی در نهایت ترس و الگوهای اجتنابی در فرد باقی می ماند.
در برخی از موارد، اجتناب در حقیقت می تواند وضعیت فرد را بدتر کند و منجر به افزایش قدرت و تاثیر عوامل ایجاد ترس شود.
اکسپوژر درمانی به نحوی طراحی شده است تا احساسات نامعقول و غیر منطقی در رابطه با یک موضوع یا موقعیت را، با قرار گرفتن و برخورد ایمن آن فرد با جنبه ها و بخش های مختلف عامل ترس کاهش دهد.
برای مثال، در هنگام کار بر روی فردی که از عنکبوت می ترسد (آراچنوفوبیا یا بیماری ترس از عنکبوت)، یک درمانگر اکسپوژر در مرحله اول می تواند از فرد بخواهد تا تصویر یک عنکبوت را در ذهن خود تصور کند.
این مرحله می تواند طی چند دوره درمانی انجام شود و درمانگر از فرد بخواهد که صحنه هایی را تصور کنند که در آن تعداد عنکبوت ها بیشتر می باشد، و در تمامی این مراحل، مهارت های مقابله ای آموزش داده می شود و فرد تحت حمایت قرار می گیرد.
با کاهش واکنش اضطرابی، درمانگر می تواند مرحله درمان را جلوتر ببرد و آن را در محیط واقعی انجام دهد. در این روش از اکسپوژر، درمانگر می تواند کار خود را با قرار دادن یک عنکبوت کنترل شده در یک اتاق و دورترین فاصله از فرد شروع کند و به تدریج، با پیشرفت مراحل درمانی، فرد به عنکبوت نزدیک تر شود و در نهایت عنکبوت در دست فرد قرار گیرد.
تاریخچه اکسپوژر درمانی
اکسپوژر درمانی در نتیجه کار چندین متخصص رفتاری، همانند ایوان پاولو و جون واستسون در اوایل دهه 1900 ایجاد شده است.
ریشه این روش درمانی مربوط به اصول شرطی سازی کلاسیک پاولو می باشد.
شاید مشهور ترین مثال در رابطه با شرطی سازی کلاسیک، مربوط به آزمایش سگ پاولو می باشد که وی یک سگ را بر اساس اصول منظم آموزش داده بود تا در هنگام شنیدن صدای زنگ، بزاق ترشح کند.
در سال 1924، یک متخصص رفتارگرا به اسم ماری کاور جونز ، با انجام مطالعاتی در مخالفت با شرطی سازی، این روش درمانی را به اکسپوژر درمانی نزدیک تر کرد.
مطاله وی عبارت بود از : فرایند تغییر یک واکنش نامطلوب و آموزش دیده شده به سمت واکنش آموزش دیده شده مناسب تر. همچنین کاور جونز با استفاده از غذاهای مناسب و تجارب لذت بخش، باعث شد که ترس از خرگوش ها به تدریج در کودکان از بین برود.
چندین سال بعد، یک متخصص رفتار گرا به اسم جوزف ولپ در سال 1958، حساسیت زدایی منظم را معرفی کرد.
حساسیت زدایی منظم یک تکنیکی می باشد که در آموزش ریلکسیشن، درجه بندی اضطراب (فهرست کردن عوامل تحریک کننده و ایجاد کننده اضطراب از بالاترین سطح تا پایین ترین سطح)، بکار برده می شود و اکسپوژر، برای کاهش حساسیت یک فرد نسبت به موقعیتی که فرد از آن می ترسد، مورد استفاده قرار می گیرد.
بعد از آن در دهه 1970، استینلی راچمن از طریق کار کردن بر روی افرادی که وسواس فکری و وسواس عملی داشتند، اکسپوژر و ممانعت از واکنش را توسعه داد.
در این روش، افراد تشویق می شوند تا در برابر تفکرات وسواسی واکنش نشان دهند و بعد از آن از انجام رفتارها و وسواس عملی که منجر به کاهش اضطراب می شود، منع می شوند.
در طول 30 سال اخیر، اکسپوژر درمانی منجر به گسترش پیشگیری واکنشی و در معرض قرار گرفتن (epr) و تمرکز زدای منظم شده است که در حال حاضر هم مورد استفاده قرار می گیرد.
چه نوع تکنیک هایی در اکسپوژر درمانی مورد استفاده قرار می گیرد؟
اکسپوژر درمانی به منظور کاهش واکنش های عاطفی و هیجانی مشکل زا، از چندین روش استفاده می کند.
درمانگران اکسپوژر یک ارزیابی را انجام خواهند داد تا تعیین کنند که کدام یک از تکنیک ها بر روی فرد درمانجو تاثیر گذار و موثر می باشد.
انواع روش های روبرو شدن (اکسپوژر):
• ظاهر و یا روبرو شدن تجسمی:
در این روش ظاهر شدن، از فرد درمانجو خواسته می شود تا به صورت ذهنی با ترس روبرو شود و یا با تصویر سازی ذهنی در یک موقعیت قرار بگیرد.
برای مثال، فردی که از مکان های باز و از مکان های شلوغ می ترسد (اگورا فوبیا )، می تواند تصور کند که در یک تفرجگاه شلوغ نشسته است.
• ظاهر شدن و روبرو شدن در محیط طبیعی (بافت زنده):
در هنگام استفاده از این روش روبرو شدن، فرد در برابر سناریو ها و موضوعات مربوط به زندگی واقعی قرار می گیرد.برای مثال، شخصی که از پرواز می ترسد، می تواند به فرودگاه برود و بلند شدن یک هواپیما را مشاهده کند.
• روبرو شدن با واقعیت مجازی:
این روش از روبرو شدن و مواجهه، شامل مولفه های مربوط به روبرو شدن تجسمی و روبرو شدن در محیط طبیعی می باشد.
بنابراین فرد در موقعیتی قرار می گیرد که واقعی به نظر می رسد، ولی در حقیقت جعلی و غیر واقعی می باشد.
برای مثال، فردی که از ارتفا می ترسد (اکرو فوبیا )، می تواند در یک شبیه سازی مجازی مربوط به پایین آمد از نردبان نجات یا پلکان اطمینان شرکت کند.
تکنیک های خاص اکسپوژر درمانی:
• تمرکز زدایی منظم:
این تکنیک شامل آموزش ریلکسیشن، توسعه درجه بندی اضطراب و در معرض گیری تدریجی در مقابل یک مورد یا موقعیت می باشد.
آموزش ریلکسیشن می تواند شامل ریلکسیشن عضلانی تدریجی، تصاویر و صداهای آرامش بخش، و / یا تجسم راهنمایی شده می باشد.
درجه بندی اضطراب می تواند مواردی از قبیل واحد های ذهنی والپ در مورد مقیاس ناراحتی (suds) را مورد استفاده قرار دهد و یک لیست از اتفاقات ایجاد کننده و محرک اضطراب، در مقیاس صفر تا 100 ایجاد کند.
بعد از آن، با روبرو شدن تدریجی در برابر موارد دسته بندی شده، تکنیک های ریلکسیشن آموزش دیده شده بکار گرفته می شود تا میزان استرس و اضطراب کاهش یابد.
• روبرو شدن مدرج و تدریجی:
این تکنیک شبیه تمرکز زدایی منظم می باشد، ولی در این روش از تکنیک های ریلکسیشن استفاده نمی شود.
• غرقه سازی یا فلودینگ:
در این تکنیک، روبرو شدن با موارد ایجاد ترس یا اضطراب می تواند در یک محیط زنده و یا مجازی صورت گیرد.
فرد برای یک دوره زمانی طولانی مدت، با حوادث اضطراب آور زیاد و شدیدی روبرو می شود. غرقه سازی معمولا تا زمانی ادامه می یابد که اضطراب در سطح قابل توجهی کاهش یابد.
• روبرو شدن طولانی (pe):
این تکنیک که کاربرد آن در مشکلات مربوط به آسیب اثبات شده است، شبیه غرقه سازی می باشد، ولی علاوه بر آن، آموزش روانی و فرآیند شناختی را هم شامل می شود.
• روبرو شدن و ممانعت از واکنش (erp):
Erp به عنوان یک تکنیک موثر در مورد افراد دارای وسواس فکری و عملی، تلاش دارد تا ارتباط مابین وسواس فکری و عملی را ضعیف تر کند. درمانگرها وسواس فکری فرد را تحریک می کنند و از فرد می خواهند که درگیر کارهای رفتاری و وسواس عملی نشود.
تکنیک های مکمل و الحاقی:
• باز سازی شناخت:
بیشتر درمانگرها، تکنیک های اکسپوژر درمانی را با استفاده از مولفه های شناختی تکمیل می کنند تا منجر به ایجاد پیشرفت های بعدی شوند. درمانگر کمک می کند تا فرد الگوهای فکری غلط خود را که منجر به ایجاد ترس و فوبیا می شود، بازسازی کند.
• تجویز دارو:
نشان داده شده است که تجویز داروهای روانی، همانند ضد افسردگی و بنزو دیازپین ها، در کاهش علائم زیستی مربوط به اضطراب مفید می باشند. با این وجود، در بیشتر موارد، ترکیب و ادغام اکسپوژر درمانی و دارو درمانی مورد حمایت قرار گرفته و در بهبود افراد درمانجو موثر بوده است.
چه نوع از مشکلات سلامت روانی با استفاده از اکسپوژر درمانی رفع شده اند؟
تعدادی از مشکلات سلامت روانی می تواند با استفاده از اکسپوژر درمانی رفع شود. تعداد قابل ملاحظه ای از افراد که دارای اضطراب مربوط به مشکلات آسیب بوده اند و به اکسپوژر درمانی مراجعه کرده اند، نتایج مثبت درمانی و حصول بهبود مناسب را گزارش کرده اند.
برخی از مشکلات سلامت روان که با استفاده از اکسپوژر درمانی قابل رفع هستند عبارتند از:
• فوبیا ها
• اضطراب اجتماعی
• اضطراب عمومی
• استرس بعد از آسیب (ptsd)
• مشکلات اضطراب مربوط به وسواس فکری و عملی (ocd)
• استرس مزمن و دیگر مشکلات مربوط به آسیب
• حملات مزمن مربوط به ترس
اکسپوژر درمانی به چه نحوی مفید می باشد؟
مزایای مربوط به اکسپوژر درمانی به صورت مناسب مستند شده اند و بیشتر مطالعات بیان کرده اند که اکسپوژر درمانی، در مورد برخی از مشکلات سلامت روانی اولویت دارترین روش درمانی می باشد.
• یک مطالعه که در سال 2012 در مجله تحقیق و توسعه توان بخشی چاپ شد، بیانگر این بود که روش درمانی روبرو شدن طولانی (pe)، یک روش درمان استاندارد و طلایی در مورد استرس بعد از آسیب، به خصوص در زمینه آسیب های نظامی و جنگی می باشد.
• بر اساس اظهارات موسسه ocd بین المللی،درصد افرادی که در یک دوره درمان ترکیبی مربوط به روش روبرو شدن و ممانعت واکنشی (erp) و بازسازی شناختی شرکت کرده بودند، 60 تا 80 درصد کاهش در علائم مربوط به آسیب را گزارش کرده اند.
• بر اساس مقاله ای که در سال 2011 در مجله سایکیئتریک تایمز چاپ شد، یک تحلیل چند بعدی در مورد افرادی که در مطالعات اکسپوژر درمانی شرکت کرده بودند، نتایج مثبتی را در رابطه با دوره بعد از درمان گزارش کرده است که تاثیرات درمانی این روش، تقریبا تا چهار سال بعد از دوره درمان باقی مانده بود.
90 درصد از شرکت کنندگان گزارش کردند که اضطراب آنها کاهش یافته است و در 65 درصد از افراد شرکت کننده، فوبیای خاص آنها به صورت کامل از بین رفته بود.
نگرانی ها و محدودیت های مربوط به اکسپوژر درمانی
هر چند که مطالعات گسترده ای وجود دارند که از کارایی اکسپوژر درمانی حمایت می کنند، ولی این روش درمانی دارای برخی از محدودیت های قابل توجهی می باشد.
هر چند که گزارش مربوط به منابع تحقیقی این روش درمان، نرخ موفقیت این روش را به خوبی مستند کرده است، ولی مشاوران و درمانگران متخصص زیادی در کامل کردن آن هیچ نقشی نداشته اند و این کار فقط توسط عده معدودی از متخصصان صورت گرفته است.
همچنین برخی افراد بیان می کنند که دلیل این امر، دسترسی محدودی به آموزش های تخصصی مربوط به این روش درمانی می باشد.
علاوه بر آن، یک بررسی صورت گرفته توسط روان شناسانی که ptsd را درمان می کردند، نشان داد که عده زیادی بر این باور هستند که اکسپوژر درمانی می تواند باعث وخیم تر شدن وضعیت آنها شود.
این عقیده که اکسپوژر درمانی می تواند همه چیز را بدتر کند، می تواند منجر به ممانعت تعداد زیای از متخصصان، از بکارگیری این روش درمانی شود.
بر اساس عقیده مارک ففر ، رئیس مرکز درد و اضطراب در شیکاگو، آی ال، در اعمال اکسپوژر درمانی مشکلات خاصی وجود دارد و می تواند باعث شود که افراد احساس کند اجتناب از مواردی که بر روی آن کار می کنند، سخت و مشکل است.
به همین دلیل، در صورتی که اکسپوژر درمانی به صورت مناسب به کار گرفته نشود، تاثیرات مثبت این روش می تواند کاهش یابد.
به همین دلیل داشتن یک احساس مثبت و خوب در کل دوره درمانی و انجام دادن دستورات متخصصی که تحت آموزش مناسب قرار گرفته است، یک عامل مهم و تاثیر گذار در طول درمان می باشد.
تاثیرات مربوط به اکسپوژر درمانی برای افراد زیادی باثبات است، و تحقیقات صورت گرفته بعدی، از کارایی این روش در درمان اضطراب، فوبیاها و دیگر مشکلات سلامت روانی حمایت کرده است.
ترجمه و گردآوری : دکتر یاسر دادخواه
نظرت چیه؟