اصولاً جوانان‌ها بیشتر به ظاهر خودشان توجه دارند ولی این توجه در کشور ما گاهی نامعمول‌تر و متفاوت‌تر از سایر جوامع است. علت چیست؟
این روزها با گشتی در خیابان شهرهای بزرگ، مردان جوان زیادی را با ابروهای برداشته و آرایش‌های زنانه مشاهده می‌کنیم، در حالی که در گذشته‌ای نه چندان دور مشاهده چنین تصاویری کاملاً برایمان عجیب و نامانوس بود. امروزه نظریه‌های مختلفی درباره تغییر معیارهای زیبایی ارائه می‌شود.
برخی الگوهای غربی، ماهواره، کمرنگ شدن ارزش‌ها و ندادن اطلاعات کافی به قشر جوان و ده‌ها عامل دیگر را دلیل تغییر در معیارهای زیبایی می‌دانند. البته داشتن ظاهری آراسته و جذابیت بصری تاریخچه دیرینه‌ای دارد اما چه موضوعی باعث شده معیارهای زیبایی مردان جوان ما به این سو سوق پیدا کند؟
دکتر محمدرضا خدایی، روان‌پزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه توانبخشی و بهزیستی، به این پرسش پاسخ می‌دهد.
اصولاً جوانان‌ها بیشتر به ظاهر خودشان توجه دارند ولی این توجه در کشور ما گاهی نامعمول‌تر و متفاوت‌تر از سایر جوامع است. علت چیست؟
قبل از وارد شدن به این بحث لازم است کمی به مقوله هویت اشاره کنم. هویت هر انسانی با ژنتیک، محیط اطراف، خانواده، فرهنگ و سنت‌های جامعه‌اش شکل می‌گیرد. انسان‌ها در طول دوره نوجوانی و جوانی از مراحل رشد روانی، اجتماعی و جنسی عبور می‌کنند. اغلب اوقات هیجان‌ها بر منطق غلبه می‌کند و فرد می‌خواهد از نفوذ پدر و مادر و اجتماع اطرافش رها و مستقل شود. در همین دوران به دنبال کسب هویت است. طبیعی است با ناپختگی ذهنی اشکال‌هایی در این مسیر پیدا می‌شود که اگر درست مدیریت نشود، سرعت بلوغ فکری کند خواهد شد. در حال‌حاضر جهان در حال پیشرفت است. زمزمه‌هایی شنیده می‌شود که دیگر در حال خروج از دهکده جهانی و ورود به خانه جهانی هستیم. ارتباطات نزدیک کشورها فرهنگ‌های جوامع مختلف را درهم می‌آمیزد و فرهنگ، مظلوم واقع می‌شود.
شما ورود فرهنگ‌های متعدد به فرهنگ و سنت ما را عامل این تغییرها و ورود الگوهای جدید به کشور می‌دانید؟
نه، بحث تغییر معیارهای زیبایی مانند عمل‌های جراحی زیبایی بینی، گونه، لب یا تمیز کردن ابرو توسط پسران و... به این راحتی قابل تحلیل نیست. این نگرش نسبت به زیبایی چند سالی است در کشور شکل گرفته و مطالعه‌های کافی در این‌باره صورت نگرفته است. ایران جزو یکی از 5 کشوری است که در آن جوانان به استفاده از وسایل آرایشی و عمل های جراحی علاقه زیادی نشان می‌دهند. این کشش به سوی زیباتر شدن پیشرونده است و بعضی از جوانان فکر می‌کنند هرچه متفاوت و زیباتر باشند، بیشتر مورد توجه همسالان یا جنس مخالف خود قرار می‌گیرند. الگوبرداری در برخی از جوانان آنقدر شدید است که کاری به مثبت و منفی بودن این رفتار ندارند و همین که بتوانند جلب‌توجه کنند، برایشان کافی است و دست به رفتارهایی می‌زنند که می‌تواند در یک فرهنگ و سنت خاص متفاوت جلوه کند؛ رفتارهایی که از دیدگاه عده‌ای زننده و از دیدگاه اطرافیان و دوستان نزدیک جوان پسندیده باش. البته مواردی مثل الگوبرداری از هنرپیشه‌ها و شخصیت‌‌های نمایشی، تأیید توسط خانواده‌ها یا بی‌توجهی خانواده‌ها به فرزندان می‌تواند باعث تشدید آن شود. جامعه کنونی انسان‌ها را به تلاش برای به دست آوردن رفاه و آسایش بیشتر ترغیب می‌کند و خانواده‌ها کمتر با همدیگر وقت می‌گذرانند و جوانان به جای الگوبرداری از پدر و مادر و بزرگترها از همسالان خود الگو می‌گیرند و به تأیید آنها نیاز دارند. اینکه جوان‌ها تا این اندازه به ظاهرشان اهمیت می‌دهند، می‌تواند نشانه وجود نقص و کمبود باشد؟ به اعتقاد من یک احساس بی‌نامی در جوانان ما به وجود آمده است که باعث می‌شود جوان سعی کند خلأ به وجود آمده را با ظاهری زیباتر و آراسته‌تر پر کند. این بی‌نامی و خلأ، ناشی از نداشتن اعتماد به‌نفس است. اعتماد به‌نفس وقتی شکل می‌گیرد که انسان در حوزه‌های مختلف شغلی، تحصیلی، جنسی، اجتماعی و... احساس رضایتمندی داشته باشد. متأسفانه عوامل متعددی در محیط اطراف مشاهده می‌شود که می‌تواند روی ذهن و افکار انسان‌ها تأثیرگذار باشد. متأسفانه در تلویزیون که رسانه ملی است به شدت به تجملات بها داده می‌شود. همه چیز غلو شده و نمایش‌گونه است. هر فردی، به خصوص اگر جوان باشد، ممکن است در صدد مقایسه برآید و برای اینکه عقب نماند واکنش جایگزینی اعمال کند. در کشور ما هیجان مثبت کم و هیجان منفی فراوان است.
منظورتان از هیجان مثبت و منفی چیست؟
هیجان، مجموعه‌ای از عوامل است که به انسان احساس رضایت از خود می‌دهد. مهارت فردی می‌تواند یک رضایت تلقی شود. ما مهارت خاصی را در سطح جامعه نمی‌بینیم. شاید این سؤال در ذهن خیلی‌ها نقش بسته باشد که در گذشته هیچ نداشتیم ولی شاد بودیم حال به همه چیز رسیده ایم ولی باز هم دلخوشی وجود ندارد. آسایش همیشه با رضایتمندی همراه نیست. توقعات بالا، سطح رضایت را پایین آورده و خلأ ایجاد کرده است. اینکه جوانی مدام دنبال این باشد که فلان هنرپیشه چه مدل مو یا ابرویی دارد یا چه لباسی می‌پوشد باعث می‌شود عملاً وقت مفید خود را از دست بدهد و نمایانگر این موضوع است که جوانی نمی‌کند.
آیا آرایش صورت در مردان می‌تواند نشانه اختلال باشد؟
ببینید، به هر حال این پدیده اختلال محسوب نمی‌شود. اکثر مردانی که دست به این کار می‌زنند در سنین نوجوانی یا اوایل جوانی هستند و به تدریج و با بالا رفتن سن، ظاهری مانند دیگران پیدا می‌کنند.
نکته مهم این است که بتوان این دوره از زندگی جوانان را مدیریت کرد. این رفتارها ناشی از نابالغی است و فرد قصد دارد خلأ ایجاد شده را پر و اعتماد به‌نفس بیشتری به دست آورد. این رفتار شاید از طرف جامعه ناخوشایند و مطرود باشد اما چنین جوانانی به هیچ‌یک توجهی ندارند و تنها چیزی که می‌بینند خود و محیط کوچک اطراف و هوادارانشان هستند.
خلاصه اینکه آرایش این مردان جوان را نمی‌توان اختلال نامید ولی این یک نقطه خاکستری در سلامت روان جامعه محسوب می‌شود؛ در واقع این یک مکانیسم دفاعی نابالغ و غیر رشد یافته است که اگر محدود نشود و بیش از حد ادامه یابد، می‌تواند به اختلال تبدیل شود. برای تحلیل بیشتر این موضوع به ریشه‌یابی نیاز است و ریشه‌یابی دقیق از عهده یک یا چند روان‌پزشک خارج است و باید تحقیق‌ها و مطالعه های گسترده‌تری انجام شود.
نظرت چیه؟