عادت های ناخوشایند بچه ها

[R e z a]

عادت ها می توانند مایه تسلی و آرامش کودکان شوند. مکیدن مثال خوبی در این زمینه است. به محض این که کودکان نوپا مرحله نوزادی را پشت سر می گذارند عادت هایی نظیر انگشت مکیدن می تواند راهی برای تسکین استرس و اضطراب در آنها باشد.

هر کودک باید سعی کند روشی را برای کاستن هیجانات و عواطف تند خود انتخاب کند که هم باعث راحتی و آسایش و آرامش خیالش شود و هم مورد قبول جامعه و خانواده و شخصیت خود او باشد. دوران کودکی مثل بزرگسالی با استرس و فشارهای روانی گوناگون توام است. هر کودک باید سعی کند روشی را برای کاستن هیجانات و عواطف تند خود انتخاب کند که هم باعث راحتی و آسایش و آرامش خیالش شود و هم مورد قبول جامعه و خانواده و شخصیت خود او باشد.
بیشتر بچه ها عاداتی مخصوص به خودشان دارند از قبیل ناخن جویدن و یا مکیدن انگشتان. علل عمده این عادات عبارتند از:
الف) فشارهای عصبی و عصبانیت ناشی از فشارهای روحی و اضطراب و استرس.
ب) تقلید از دیگران که به صورت عادت در آمده باشد.
ج) دلواپسی. موقعیت های ترس آور و بلاتکلیفی و...
این مساله اغلب سبب نگرانی والدین می شود اما خبر خوب این است که این عادات اکثرا به خودی خود از بین می روند. اما اگر شما از آن دسته والدینی هستید که در این زمینه بیش از حد نگرانید و احساس می کنید باید به کودکتان کمک کنید که هر چه سریعتر عادتش را ترک کند می توانید راهکارهای پیشنهادی ما را به کار بندید.



● چه چیز عادت است ؟

عادت یک الگوی رفتاری است که تا وقتی که کودکتان تقریبا بدون فکر و اختیار آن را انجام می دهد مرتبا اتفاق می افتد.
اگر بچه ها کاری را مدام تکرار کنند به عنوان مثال موهایشان را بارها و بارها بکشند این یک عادت به حساب می آید.
در اغلب موارد عادات کودکان سبب نوامیدی و آزار والدین می شود اما معمولا جای هیچ نگرانی نیست.
عادات کودکان معمولا شامل لمس کردن و یا ور رفتن با قسمتی از صورت یا بدنشان است.
گاهی اوقات آنها از عاداتشان مطلعند وبا اختیارآن را انجام می دهند گاهی بی اختیار و آگاهی آنها را انجام می دهند.
تعدادی از عادات معمول و متداول در بچه ها عبارتند از:
▪ مکیدن یکی از انگشتان.
▪ جویدن ناخن ها یا کندن پوست اطراف آنها.
▪ پیچاندن یا کشیدن موها.
▪ جویدن اشیا از قبیل مداد و لباس هایشان.
▪ دندان قروچه.
▪ بالا کشیدن بینی.



● چرا این عادات در کودکان ایجاد می شوند؟
عادت ها می توانند مایه تسلی و آرامش کودکان شوند. مکیدن مثال خوبی در این زمینه است. به محض این که کودکان نوپا مرحله نوزادی را پشت سر می گذارند عادت هایی نظیر انگشت مکیدن می تواند راهی برای تسکین استرس و اضطراب در آنها باشد. اما استرس و اضطراب همیشه دلیل بر عادات کودکان نیست.

گاهی این عادات متعاقب ملالت و خستگی در افراد ایجاد می شوند. یعنی این رفتار عادت گونه می تواند یک منبع سرگرمی برای کودک باشد. برای مثال یک مطالعه در زمینه جویدن ناخن در کودکان نشان می دهد وقتی که آنها در حال تماشای تلویزیون هستند یا هیچ کاری انجام نمی دهند نسبت به وقتی که احساس تشویش و نگرانی می کنند این عادت در آنها متداول تر است.
گاهی اوقات عادت ها رفتارهایی هستند که شروعشان با دلایل کاربردی و مفید همراه است ولی با اتمام آن دلایل این عادات از بین نرفته و همچنان ادامه می یابند برای مثال بچه های کوچک وقتی که سرما می خورند اغلب بینی شان را به منظور تمییز کردن بالا می کشند اما عادت بالا کشیدن بینی حتی با تمام شدن سرما خوردگی هم در بعضی از آنها باقی می ماند.
نکته دیگر حائز اهمیت این است که خود شما والدین عزیز یک الگوی بسیار موثر برای کودکتان هستید که نقش بسیار زیادی در این زمینه خواهید داشت. اگر دیدید کودکتان یک عادت را شروع کرد احتمالا باید از خودتان بپرسید که آیا این یکی از عادت های خودتان هست یا نه. برای مثال مطالعات نشان داده اند که عادت ناخن جویدن در یک خانواده می تواند نسل به نسل تکرار شود.
بعضی از بچه ها عادات و رفتارهایی غیرمتداول دارند که گرچه به نظر می رسد با آنها احساس راحتی می کنند اما اندکی غیرمعمول به نظر می رسند از جمله عادات غیرمتداول می توان از تکان و جنبش بدن چرخش سر و یا کوبیدن سر به جایی نام برد که معمولا در سنین ۱۸ ماهگی به خودی خود از بین خواهند رفت.
در این بین آنچه اهمیت دارد این است که شما باید از رفتارهایی که شبیه یک عادت به نظر می رسند اما ممکن است علت های پزشکی داشته باشند آگاه باشید. برای مثال کارهایی که شروعش توسط کودک به طور ناگهانی اتفاق می افتد و با کج خلقی و احتمالا تحریک پذیری از جانب او همراه است مثلا کشیدن یا ضربه زدن به گوش می تواند نشانی از عفونت گوش و یا دندان در آوردن باشد.



● شکستن عادت ها
بیشتر عادت های کودکانه به خودی خود از بین می روند. اما اگر عادت کودک شما با انجام هر روزه اش ایجاد مزاحمت و نگرانی می کند ایجاد خجالت و شرمساری می کند یا حتی سبب ایجاد ضرر و زیانی برای شما یا خودش می شود باید در این زمینه کاری انجام دهید و او را در ترک این عادت یاری کنید.
برای مثال مکیدن انگشت شست و یا سایر انگشتان عادتی نرمال و متداول است. اما ممکن است فرزندتان همیشه و مدام این کار را انجام دهد. اگر این کار سبب ایجاد مشکل و اختلال در صحبت کردن یا خوردن او شود یا این که کودکتان به خاطر این عادت مورد تمسخر و اذیت و آزار دوستان و همسالانش قرار گیرد زمان این است که دیگر این عادت را ترک کند.



● راهکارهایی برای کمک به ترک عادت کودکان
یک یادآوری ملایم و مهربانانه می تواند کافی باشد. دقت کنید که لحن گفتار شما در حرف شنوی کودک بسیار موثر خواهد بود. عصبانیت و واکنش غیر صحیح از جانب شما ممکن است او را در انجام عادتش حریص تر کند.
گاهی اوقات تمرکز و حساسیت بیش از حد روی یک عادت و توجه زیادی معطوف آن نمودن ممکن است اوضاع را بدتر و وخیم تر کند. اما همه اینها بستگی به این دارد که کودکتان در برابر توجه و واکنش شما چه احساسی دارد و چه واکنشی نشان می دهد.
سعی کنید فرزندتان را در طول اوقات فراغت و استراحتش به انجام کار دیگری تشویق نمایید. برای مثال می توانید او را به بازی کردن با یک اسباب بازی که قسمت های متحرک و جداشونده دارد مثل پازل و یا خانه سازی و یا حتی گیم های دستی تشویق کنید.
سعی کنید بفهمید که چرا کودکتان این عادت را انجام می دهد و بسته به آن چاره ای دیگر بیندیشید. مثلا اگرکودک از شدت داشتن ادرار و یا مدفوع به خود می پیچد وخود را تکان می دهد اما از رفتن به دستشویی امتناع می ورزد به جای این که فقط به گفتن این که برو به دستشویی اکتفا کنید می توانید بگویید فکر نمی کنی نیاز به رفتن به دستشویی داری؟ فکر کن و به من بگو.
عادت ها گاهی به صورت جفت به جفت با هم می آیند مثلا مکیدن انگشت و کشیدن یا پیچاندن موها و اگر شما موفق شوید کودک را به ترک یکی از آنها وادارید دیگری به خودی خود متوقف خواهد شد. در مورد این مثال اگر مکیدن انگشت را در کودک متوقف کنید دست از کشیدن موهایش نیز برخواهد داشت.
تمجید و تحسین کردن کودک در ترک عادات بسیار موثر خواهد بود.
چه موقع باید در مورد عادات کودکان نگران شد و راهکارهای خاصی برای ترک آنها جستجو نمود؟
در حدود ۳ سالگی مکیدن انگشتان و مخصوصا انگشت شست برای رشد و نمو دندان ها ایجاد مشکل خواهد کرد. اگر کودکتان در این سنین هنوز به این عادت وابسته است با پزشک و یا یک داروساز در مورد بکارگیری سایر شیوه ها صحبت کنید. از قبیل مشمع های چسبدار و یا محلول های رنگی که روی انگشت کودک زده می شود و در صورت خوردن آن مشکلی برای کودک ایجاد نمی شود.
اگر نگرانید که مکیدن انگشت مشکلی برای فرزندتان ایجاد کند می توانید نزد دندان پزشک رفته و در مورد بکارگیری یک حائل سقف دهان با او مشورت نمایید. این وسیله مک زدن به انگشت شست و سایر انگشتان را برای کودک مشکل خواهد نمود.
اگر حدس می زنید که تشویش و اضطراب یا نگرانی ممکن است دلیلی برای عادت کودکتان باشد در وهله اول باید به دلیل این اضطراب و نگرانی رسیدگی نمایید. با پزشکتان در مورد مراجعه به یک متخصص مشورت کنید. مطمئنا یک روانپزشک راهکارهای علمی تر و مناسب تری در حل این مشکل به شما ارائه خواهد نمود.
رابطه عادات و عدم توانایی در کودکان: بچه هایی که در برخی موارد دچار عدم توانایی هستند بیشتر مستعد ابتلا به عادت ها می باشند و عادت ها بیشتر در آنها به چشم می خورد. در این موارد یک روانشناس یا سایر متخصصانی که در زمینه ناتوانی در کودکان تجربیاتی دارند قادر خواهند بود در بدست آوردن اطلاعات بیشتر و جامع تر شما را یاری نمایند.


● عادت یا تیک عصبی راه های تشخیص این دو از یکدیگر؟
واکنش های عصبی یا تیک با آنچه ما عادت می نامیم متفاوتند. تیک ها اسپاسم های ماهیچه ای هستند که منجر به حرکات متناوب و نامنظم می شوند و به نظر می رسد که خارج از کنترل کودک هستند. برای مثال چشمک زدن های مکرر تکان ناگهانی صورت و تکان های شانه یا بازوها. در اکثر مواقع تیک ها حاصل از اختلالات سلامتی از قبیل سندرم تورت Tourette syndrome یا استرس و نگرانی می باشند. آنچه لازم به ذکر است این است که کودک ممکن است قادر باشد یک تیک عصبی را برای مدت کوتاهی کنترل نموده متوقف نماید اما به محض این که کودک فکر کردن در مورد آن را متوقف نماید و کنترل آن را از یاد ببرد دوباره باز خواهد گشت. اگر احساس می کنید که این تیک عصبی سبب اندوه اضطزاب و پریشانی فرزندتان شده بهترین کار این است که از یک روانشناس یا پزشک متخصص یاری بخواهید.
در اینجا به ذکر راهکارهایی جهت کمک به بهبودی برخی اختلالات عادتی در کودکان می پردازیم:
▪ ناخن جویدن:
ـ یک اختلال عادتی در کودکان زیر ۶ سال می باشد.
ـ البته گاهی در بزرگسالان نیز دیده می شود.
ـ میزان شیوع ناخن جویدن در دخترها بیشتر از پسرهاست.
ـ براساس تحقیقات شروع این اختلال از ۳ تا ۶ سالگی است و در ۱۰ تا ۱۵ سالگی به اوج خود می رسد.
ـ بیشتر کودکان مبتلا به این اختلال را کودکان ۱۰ تا ۱۲ ساله تشکیل می دهند.



● توصیه های لازم جهت بهبودی اختلال جویدن ناخن در کودکان
الف) به جای پرداختن به عمل شخص به خود او توجه کنید و علت را از بین ببرید.
ب) توجه به بهداشت روانی کودک.
پ) پرداختن به فعالیت های مورد علاقه کودک مثل فعالیت های علمی فرهنگی هنری و ورزشی.
ت) تقویت کردن روحیه مثبت در فرزندان.
ث) پاداش و تحسین در صورت ترک اختلال مزبور.
ج) ریشه ناراحتی مثل اضطراب ترس شرم احساس حقارت و... را شناسایی و رفع کنید.
چ) از سرزنش و تنبیه کودک بپرهیزید.
ح) برای پیشگیری از بیماری های عفونی مثل اسهال و بیماری های انگلی ناخن های کودک را کوتاه و تمیز نگه دارید.
خ) به علت جویدن ناخن در کودک ایجاد استرس و ترس نکنید زیرا باعث تشدید این امر می شود.
د) عدم استفاده از داروهای تلخ و بدمزه روی ناخن های کودک به علت تاثیر روانی آن روی کودک و ایجاد تنفر از دارو و پزشک در او.
ذ) زمانی که دست فرزندتان به سوی دهانش می رود دقت کنید که محرک هایی را که باعث این عمل شده ارزیابی و شناسایی کنید.
ر) یک مشغولیت فرعی برای کودک ایجاد کنید مثل خمیر بازی، توپ بازی، پازل، کاردستی، نقاشی خانه سازی و...
ز) به کودک انگیزه های مثبت برای ترک جویدن ناخن بدهید مانند وعده هدیه ای زیبا مثل لاک، یک جفت دستکش یا یک حلقه یا انگشتر زیبا برای دختران و برای پسرها ناخن گیر، ذره بین برای دیدن ناخن ها و...
ژ) از دست های کودک عکس بگیرید تا با مقایسه آنها در طول دوره ترک عادت و پس از بهبود وضعیت ناخن ها آشکار شود. مکیدن انگشت شست در کودکان:
به طور کلی مکیدن انگشت شست در کودکان و خردسالان امری طبیعی است. این کار باعث آرامش آنها می شود.
ولی اگر بعد از ۶ سالگی باز هم این عمل ادامه یابد احتیاج به درمان دارد. در این گروه از بچه ها علت مکیدن شست ممکن است عصبانیت، خشم، ناراحتی، بی حوصلگی، شرم یا خستگی باشد. در کودکان بالاتر از شش سال مکیدن انگشت شست عوارضی چون ناهنجاری های استخوان فک، به هم ریختگی ردیف دندان ها و آرواره ها را بدنبال دارد.


● توصیه هایی جهت رفع اختلال مکیدن شست در کودکان
الف) در ماه های اول زندگی شیر خوار از دندان گیر استفاده کنید.
ب) زمان شیر خوردن و مکیدن شیشه شیر را زیاد کنید. برای این کار می توانید از سر شیشه با سوراخ کوچک تر استفاده کنید.
پ) برای ترک عادت کودک به او فشار نیاورید و از تذکرهای پی در پی بپرهیزید.
ت) حمایت روانی باعث می شود که کودک در ناملایمات و سختی ها و نگرانی ها مقاومت و تحمل بیشتری پیدا کند.
ث) از استفاده مواد تلخ و بد مزه و تند بروی انگشت دست بپرهیزید.
ج) از او بخواهید در مورد مشکلات یا نگرانی هایش با شما صحبت کند.
چ) سعی کنید ساعت های طولانی دست های کودک را مشغول نگه دارید. کارهایی مانند نقاشی سفالگری، کاردستی و... می تواند موثر باشد.
ح) تماس بدنی، نوازش و آرامش دادن از نگرانی ها و اضطراب او می کاهد.
خ) هنگامی که کودک انگشتش را می مکد بدون اشاره به این مطلب او را جلوی آینه ببرید.
د) هیچ گاه دچار احساس ناکامی و شکست نشوید زیرا این حس به کودکتان منتقل می شود. با افکار مثبت خود روحیه عزت نفس و خود باوری را در فرزندتان تقویت نمایید.
ذ) اگر کودک به سنی رسیده باشد که بتواند تمرین های آرام سازی، تنفس های عمیق و تمرین رهاسازی عضلات و تمرین های یوگا را انجام دهد با او به این تمرین ها بپردازید.
ر) این عمل را تا حدودی نادیده بگیرید. اظهار نظر چه مثبت و چه منفی در این مورد مشکل را تشدید می نماید.
ز) هنگام مکیدن شست او را در آغوش نگیرید. برعکس بعد از توقف مکیدن شست این کار را انجام دهید.
ژ) بهداشت انگشتان دست کودک را رعایت نمایید.
س) در پایان هر هفته پاداش یا جایزه ای برای ترک این عادت در نظر بگیرید. این پاداش حتما نباید شیئ باشد می توانید او را به پارک، سینما، شهر بازی و... ببرید یا کتاب مورد علاقه اش را برای او بخوانید.



● پیشنهادات موثر برای مقابله با این عادت در کودکان

الف) ابتدا ریشه و علت نگرانی کودک از آلودگی دست ها یا وسایلش را جستجو کنید.
ب) در مورد نظم و ترتیب بیش از حد از کودک بپرسید چرا ردیف بودن وسایل روی میز و یا سر جای خاص قرار گرفتن وسایل در کمد و... برایش اهمیت زیادی دارد؟
پ) با عقاید نادرست کودک مقابله کنید. به او بگویید با خود تکرار کند که یک آلودگی کوچک روی دست من برایم زیانی ندارد.
ت) داستانی برایش تعریف کنید و در آن داستان مطرح کنید که قهرمان اصلی آن هر وقت عصبانی می شد یا ناراحتی فکری داشت مشغول شستن می شد و آنقدر این عمل را تکرار می کرد که روزش تمام می شد و از تمام فعالیت ها و تفریحات خود باز می ماند.
ج) فهرستی از رفتارهای منطقی و عاقلانه تهیه کنید و در اختیارش قرار دهید و به ازای انجام هر مورد به او پاداش دهید. به طور مثال لیست مورد نظر می تواند شامل موارد زیر باشد: شستن دست ها قبل از هر وعده غذایی، تمیز و مرتب کردن اتاق دو بار در هفته به جای دو بار در روز و...