اینکه بچه بازی های خیالی دارد نشان می دهد، در حال طی کردن یکی از جنبه های تکاملی و رشد اجتماعی و هیجانی اش است. کودکان در بازی های خیالی، نقش پدر، مادر یا... را بازی می کنند که این مساله خود می تواند باعث افزایش همدلی شود.
دیدن کودکی که با خودش زیر لب حرف می زند یا با دوستی خیالی گرم گفت وگو می شود یا کنج اتاق، عروسک هایش را می چیند و با برگ درخت یا کاغذهای خردشده غذا می پزد و دهان عروسک ها می گذارد، چه حسی به شما می دهد؟ بازی های تخیلی و دوست های خیالی، جزو جدایی ناپذیری از مراحل رشدی کودکان هستند اما گاهی به حدی می رسند که والدین را نگران می کنند و آنها را به مطب روان پزشک کودک می کشانند...
در گفت وگویی با دکتر رزیتا داوری آشتیانی، فوق تخصص روان پزشکی کودک ونوجوان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با حد و مرزهای طبیعی و غیرطبیعی بودن تخیل بچه ها پرسیدیم.
خیال پردازی در کودکان از چه سنی شروع می شود و آیا طبیعی است؟
خیال پردازی در هر سنی، ممکن است وجود داشته باشد اما معمولا از خردسالی و سنین قبل از دبستان آغاز می شود. هنگام خیال پردازی، کودک به صورت موقتی از دنیای اطراف جدا می شود و درگیر تخیل هایی می شود که شامل آرزوها و احساسات خوب است. نمی توان گفت خیال پردازی، رفتاری بیمارگونه است بلکه برعکس کودکانی که خلاق ترند یعنی تفکر تصویری بهتری دارند، خیال پردازی بیشتری می کنند. خیال پردازی در تک فرزند ها هم بیشتر دیده می شود و طبیعی است.
پس چه موقع از خیال پردازی به عنوان رفتاری بیمارگونه یاد می کنیم؟
وقتی شدت و دفعه های خیال پردازی زیاد می شود و کودک در محیطی نامناسب شروع به خیال پردازی می کند باید نگران شد. مثلا در کودکانی که مشکل تمرکز دارند بسیار دیده شده که معلمان گزارش می دهند کودک موقع درس چشمش به معلم است ولی حواسش جای دیگری است. یعنی کودک سر کلاس درس و در جمع دانش آموزان درگیر خیال پردازی است و عملکرد اصلی خود یعنی درس خواندن را از دست داده. این کودک دچار خیال پردازی بیمارگونه است. در کودکانی که مشکل کم توجهی دارند، این مساله زیاد دیده می شود و نیاز به مداخله درمانی دارد.
داشتن دوست خیالی هم طبیعی است؟
بله. دوستی با دوستان خیالی از سنین قبل از مدرسه، شروع و معمولا تا ۱۰ ۸ سالگی ادامه می یابد ولی شدت آن، نشان می دهد این رفتار بیمارگونه است یا نه. اگر کودک متوجه است که دوست خیالی اش واقعیت ندارد، یعنی مرز بین واقعیت و خیال را تشخیص می دهد. بازی و صحبت با دوست خیالی ایرادی ندارد اما اگر کودک مرتب با دوست خیالی اش حرف می زند و متوجه نیست که اطرافیان به او نگاه می کنند یا مثلا سرکلاس درس با دوست خیالی اش صحبت می کند، این مساله بیمارگونه است. اکثر کودکان متوجه این مساله هستند که از نظر اجتماعی، صحبت با دوست خیالی مقبولیت ندارد و این کار را در میان جمع انجام نمی دهند اما کودکان بیمار، متوجه این مساله نیستند و گاهی در جمع شروع به صحبت با دوست خیالی شان می کنند. در این کودکان نیاز به بررسی تشخیصی است.
انجام بازی های خیالی برای کودکان مفید هم هست یا تنها سرگرمشان می کند؟
نه، فقط سرگرمی نیست. اینکه بچه بازی های خیالی دارد نشان می دهد، در حال طی کردن یکی از جنبه های تکاملی و رشد اجتماعی و هیجانی اش است. کودکان در بازی های خیالی، نقش پدر، مادر یا... را بازی می کنند که این مساله خود می تواند باعث افزایش همدلی شود. اینکه کودک با عروسکش همانند یک موجود زنده برخورد می کند، یعنی بازی خیالی دارد و جنبه مثبتی در رشد کودکان محسوب می شود. تحقیقات نشان داده، بچه هایی که بازی های تخیلی دارند آنهایی هستند که کمتر پای تلویزیون می نشینند و سرگرم بازی می شوند و از این بازی های خیالی چیزهای زیادی یاد می گیرند یعنی بر ترس هایشان غلبه می کنند، روابط عاطفی شان را گسترده می کنند و در مقایسه با کودکانی که دائما پای تلویزیون می نشینند شادترند. کودکانی که جلوی تلویزیون می نشینند شاید ادای شخصیت های کارتونی را درآورند اما معمولا مسایل خشونتی را تقلید می کنند و وارد روابط عاطفی نمی شوند. آنها بازی خیالی و مفید ندارند یا کمتر دارند.
آیا ممکن است کودکی علاقه ای به بازی خیالی نداشته باشد؟
معمولا نه! اتفاقا اگر کودکی از حدود ۲ سالگی، بازی های خیالی را شروع نکند و قبل از سن دبستان شاهد بازی های خیالی در او نباشیم باید مورد بررسی قرار گیرد. بازی های تخیلی در کودکانی که طیف اوتیسم دارند معمولا یا شکل نمی گیرد یا خیلی دیر شروع می شود.
آیا خیال پردازی را باید به کودک یاد داد یا ذاتی است؟
بخش مهمی از بازی های تخیلی ذاتی است و بخشی مربوط به یادگیری می شود. والدین می توانند با فرزندشان وارد بازی های تعاملی شوند و نقشی را به خود بگیرند و راه های حل مشکل را به فرزندشان بیاموزاند اما به طور ذاتی کودکان از۲ سالگی کنترل تلویزیون یا حتی میوه ای مثل موز را به جای گوشی تلفن می گیرند و حرف می زنند یا به عروسکشان غذا می دهند یا ادای نمازخواندن والدین را درمی آورند.
خیال پردازی تا چه سنی طبیعی است و از چه سنی غیرطبیعی محسوب می شود؟
اگر تا ۱۰ سالگی داشتن دوست خیالی برطرف نشد، احتمال وجود برخی اختلال های روان پزشکی مطرح است و لازم است کودک بررسی شود. این بدان معنی است که کودک مشکلی دارد که نتوانسته روابط اجتماعی خود را گسترش دهد و دوست صمیمی و واقعی پیدا کند.
نظرت چیه؟